Achter de voordeur van de voorkeurstem: 'de activisten en initiatieven'

In deze serie gaat journalist Hidde van Slooten in op het fenomeen voorkeurstemmen bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. In dit deel richt hij zich op de vragen: Welke initiatieven riepen op tot voorkeurstemmen en waarom deden zij dat?

Aflevering 6 van de podcast: Achter de voordeur van de voorkeurstem, de verliezers.

Mensen vinden representatie steeds belangrijker bij verkiezingen. Het idee dat de volksvertegenwoordiging een spiegel van de samenleving moet zijn, wordt door steeds meer mensen omarmd. Het gaat daarbij om kenmerken als leeftijd, gender, etnische achtergrond en demografische kenmerken. Die komen ook naar voren bij de redenen die mensen noemen om een voorkeurstem uit te brengen.

Verschillende initiatieven roepen op om een voorkeurstem uit te brengen. “Vanwege het gebrek aan representatie”, zoals ze betogen. Het bekendste initiatief is ‘Stem op een Vrouw’ met als doel een gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen in de politiek te krijgen. Bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen riepen ze kiezers op om op een vrouw te stemmen die volgens de peilingen net buiten boot zou vallen, zodat deze alsnog met voorkeurstemmen de raad in zou komen. Stem op een Vrouw is politiek onafhankelijk en neutraal. Ze geven dan ook geen stemadvies voor een bepaalde partij.

Volgens het initiatief zelf hebben ze met hun campagne bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen 459 extra vrouwen de raad in gekregen over het gehele land. Helemaal zeker is dat aantal echter niet. Er is immers niet bekend of een deel van deze kandidaten ook gekozen was zonder het initiatief. De effectiviteit van Stem op een vrouw is dan ook lastig meetbaar. Toch zien we in de cijfers wel een effect. Er worden meer voorkeurstemmen uitgebracht, meer op vrouwen en meer op vrouwen op onverkiesbare plekken. Of dat door zulke campagnes komt of door de veranderende tijdsgeest of allebei,  is dus heel lastig meetbaar. “Het is wel zeer aannemelijk dat ze een grote steen in de vijver hebben gegooid”, stelt Marijn Nagtzaam, docent aan de Universiteit Leiden. Dit effect lijkt ook in Leiden aanwezig in de cijfers.

Het initiatief ziet voorkeurstemmen als een middel om hun doel te bereiken. Ze gebruiken het ook als pressiemiddel om partijen tot verandering te brengen en evenwichtigere lijsten op te stellen.

Er is overigens ook kritiek op het initiatief. “Want wat maakt het uit of iemand een man of een vrouw is?” Judith Stevens van Stem op een Vrouw zegt dat zij het ook niet relevant vindt, maar stelt wel dat het nodig is. “Er is te weinig diversiteit en gelijkheid in de raad en hoe representatiever die is samengesteld, hoe beter de besluiten worden. Het initiatief is er, omdat de partijen de gelijkheid te weinig waarborgen.”

Ook bij het initiatief van BIJ1 in Leiden was de onevenwichtige samenstelling de reden om een voorkeurstemmencampagne te houden. Bo Salomons van BIJ1 vindt dat de gemeenteraad veel te ‘homogeen’ is. “Er worden bepaalde groepen gewoon niet gerepresenteerd op de lijsten. De enkele kandidaten die hen wel vertegenwoordigen, mogen van ons wel een steun in de rug krijgen. Qua ‘7 vinkjes’, oftewel witte hetero hoogopgeleide mannen hebben we er wel genoeg in de raad en op de lijsten.” Het initiatief was effectief, want mede door de campagne van BIJ1 is Malcolm Jones van de Partij Voor de Dieren gekozen in de gemeenteraad, zo beweren zowel BIJ1 als Jones zelf.

In deze serie onderzoekt journalist Hidde van Slooten het fenomeen voorkeurstemmen. In de volgende en laatste aflevering zet hij zijn bevindingen uiteen, trekt hij een conclusie en komt hij met enkele tips aan de betrokkenen. Wil je meer weten over het onderwerp of heb je vragen of opmerkingen, mail dan naar hiddevs@live.nl. Abonneren op de podcast via Spotify kan hier en via Soundcloud kan hier. Dit is het zesde artikel van de serie. Alle artikelen over het fenomeen voorkeurstemmen kun je vinden via het dossier op deze website.

Deze productie is dankzij het Leids Mediafonds tot stand gekomen.

Leiden Politiek Voorkeurstemmen bij gemeenteraadsverkiezingen