Nina Witteman wint Fruinprijs voor onderzoek naar malaria in de late middeleeuwen

Leiden, 25 september 2025 om 15:03 uur door de redactie

Nina Witteman, historica en winnaar van de Fruinprijs 2025, onderzocht hoe malaria de late middeleeuwen in de Lage Landen beïnvloedde. In haar scriptie, getiteld ‘Mosquitoes, Medicine, and Marshes: Malaria in the Late Medieval Low Countries’, toont ze aan dat malaria niet alleen een ziekte was, maar ook een ecologische indicator.

“Malaria is heel erg afhankelijk van de malariamug, die weer afhankelijk is van de omgeving. Door malaria centraal te zetten, krijg je een beeld van de ecologische verhoudingen in die tijd”, verklaart Witteman in het Sleutelstadprogramma Kennismakers.

Water
Witteman ontdekte dat malaria in middeleeuwse medische teksten werd aangeduid als ‘derden dach corts’ en ‘vierden dach corts’. “In die teksten vind je recepten tegen die koortsen”, vertelt ze. In de middeleeuwen kende men dus wel de symptomen, maar werd de oorzaak nog ergens anders gezocht, bijvoorbeeld in de waterkwaliteit: “Men dacht dat dat vieze luchten je ziek konden maken. En dan heb je dus inderdaad de connectie met water en die vieze, stinkende lucht. Wij nu weten dat dat gebieden zijn waar de mug is, maar zij zagen de connectie niet tussen malaria en muggen, maar wel tussen malaria en die vieze wateren.”

Over de behandeling zegt ze: ‘Ze maakten toen veel gebruik van kruidengeneeskunde. En dat is eigenlijk gewoon gebruik maken van alle kruiden, planten, bloemen in je omgeving verwerken in middeltjes, in drankjes, in voedsel en die consumeren.” Voor haar onderzoek onderzocht ze eigenschappen van twee kruiden die toen gebruikt werden. “Het grappige is dat twee van de planten die ik heb onderzocht voor mijn onderzoek zijn absintalsem en knoopskruid. En die blijken dus malaria-antistoffen te hebben.”

Kriebelen
Wittemans fascinatie voor lugubere onderwerpen begon met kannibalisme en leidde naar malaria. “Ik raak gefascineerd door ziekten en onderwerpen die je niet direct met Nederland associeert”, zegt ze. Haar volgende onderzoek richt zich op insecten in de middeleeuwen. Ongedierte, dus. “Ongedierte, precies. Ja, waar je huid ook een beetje van gaat kriebelen, denk ik. Of mijn huid in ieder geval.”