Nachtschade: een occulte plantenfamilie met giftige en gezonde takken

Tabak, tomaat, aardappel, aubergine, chilipeper en paprika behoren allemaal tot de bijzondere plantenfamilie van de nachtschade. Waarin giftige en gezonde soorten vlak naast elkaar groeien. “En in uitzonderlijke gevallen zelfs aan één en dezelfde plant”, zegt Rogier van Vugt, hoofd horticultuur van de Leidse Hortus botanicus.

“De naam nachtschade heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat veel soorten uit deze familie giftig zijn. Dat heeft op onze voorouders diepe indruk gemaakt,” zegt Van Vugt. “In Europa komen van nature vooral de giftige soorten voor, terwijl de eetbare nachtschades pas veel later vanuit de Zuid-Amerika naar ons toe kwamen. De naam stamt van voor die tijd en werd verbonden aan een gevaarlijke, griezelige en ietwat occulte plantenfamilie.”

Nancy Glazer in gesprek met Rogier van Vugt, hoofd horticultuur van de Hortus botanicus in Leiden over de nachtschade-familie.

De Leidse Hortus organiseert de komende tijd meerdere Science Cafés waarin plantenfamilies centraal staan. Op 26 september waren dat de nachtschades. “Veel bezoekers weten niet dat planten tot families behoren. Toch is dat belangrijk om te weten, want sommige families zijn veilig en voedzaam, terwijl andere giftig kunnen zijn. Giftige families, zoals de nachtschades, blijken vaak óók een medicinale werking te hebben.”

Voorbeelden
De aardappel is waarschijnlijk het bekendste lid van de familie. “Van de aardappel eten we de knollen, maar alle bovengrondse delen zijn giftig,” zegt Van Vugt. Ook tomaten, paprika’s, Spaanse pepers en de beruchte wolfskers behoren tot de nachtschades. “De giftige stoffen worden meestal in het bladgroen gevormd. Een rijpe tomaat is eetbaar omdat het bladgroen eruit is verdwenen. Laat je een aardappel in de zon liggen, dan kleurt de schil groen en wordt hij giftig.”

Nachtschades roepen niet alleen vragen op over veiligheid en gebruik, maar prikkelen ook de verbeelding. “Het zijn vaak hele mooie planten, met een mysterieus uiterlijk,” zegt Van Vugt. “Door de eeuwen heen zijn er talloze verhalen aan verbonden. Als Hortus botanicus zien wij het als onze taak om die verhalen te delen. Zo krijgt eten niet alleen smaak, maar ook betekenis.”

Aardappeleters
De Hortus botanicus heeft ook een rol gespeeld in het verhaal dat Nederlanders zulke aardappeleters zijn geworden, beweert natuurboekenschrijver Dick de Vos die ook een lezing gaf bij het Science Café. “De aardappel komt uit Peru en is door Spaanse veroveraars meegenomen naar Europa. Via contacten met botanici werd hij als curiosum verhandeld, en zo kwam de aardappel uiteindelijk in Leiden terecht,” zegt De Vos.

“Aan kinderen vertel ik vaak over de naamgeving van planten, zoals de wolfskers”, vertelt een medewerkster van de Hortus botanicus. “De wolfskers mag je niet plukken of eten omdat de heel erg giftig is. Vroeger gebruikten boeren de plant om hun vee te beschermen. Ze stopten wolfskers in een stukje vlees om wolven te lokken, die dat helaas niet overleefden. Zo bleef hun vee beschermd tegen aanvallen.”

Nancy Glazer in gesprek met diverse sprekers, experts en bezoekers van het science café over de nachtschades in de Hortus botanicus.

De Hortus botanicus Leiden organiseert de komende tijd nog meer Science Cafés over plantenfamilies. Informatie is te vinden via de website van de Hortus.

Leiden Wetenschap Kennismakers