Jan van Hout: stadsheld die kloosterarchieven redde en de stad verrijkte

De vermaarde stadssecretaris, dichter en universiteitsbestuurder Jan van Hout was een topbureaucraat. Hij gaf Leiden vorm na de opstand tegen Spanje. Van Hout inventariseerde de kloosterarchieven, legde eigendomsrechten vast en zorgde ervoor dat de stad kon profiteren van de onteigende kloostergoederen.

“Jan van Hout heeft letterlijk de eigendoms- en bezitsverhoudingen rondom Leiden herschreven”, zegt historicus Julius van der Poel, die een masterscriptie over hem schreef. “Hij heeft bepaald hoe wij vandaag de dag nog weten waar die kloosterlanden lagen en wie ze bezat.”

Kloosterarchieven

Jan van Hout (1542–1609) was een sleutelfiguur in het Leiden van de late 16e eeuw. Na de opstand tegen Spanje en de katholieke overheersing werden kloosters onteigend. Hun grond, bezittingen, gebouwen en vooral hun archieven waren van onschatbare waarde. “Die archieven waren de fysieke waardepapieren van de kloosters”, zegt Van der Poel. “Met die papieren kon je aantonen wie de eigenaar was.” Jan van Hout kreeg de taak om deze archieven te inventariseren en te beschermen, een klus die hij met enorme toewijding uitvoerde.

Kennismakers Gideon Roggeveen en Gerry van Bakel in gesprek met historicus Julius van der Poel over Jan van Hout.

“Zonder zijn werk hadden we geen idee gehad waar die kloosterlanden lagen en wie ze bezat”, zegt Van der Poel. Die landen werden later bijvoorbeeld verkocht om uitbreidingen in de stad te financieren. “De Universiteit Leiden is bijvoorbeeld gefinancierd met het verkopen van kloosterlanden rondom Leiden. Dus het is wel fijn dat ze dat gedaan hebben, anders had ik hier nu niet gezeten.”

Onzekerheid

Van der Poel denkt dat je Jan van Houts gedetailleerde administratie ook kunt zien als een teken van onzekerheid. “Ik dacht altijd dat een goede administratie een teken was van een sterke staat. Maar bij Jan van Hout kun je afvragen of het niet eerder een uiting is van angst.” Van Hout verloor zelf ooit zijn positie en bezittingen toen de politieke wind in Leiden draaide. “Het verliezen van sociale positie en eigendom was voor hem een sterke motivering om alles vast te leggen.”

Van Hout was een man met een scherp oog voor kansen. “Hij kocht zelf kloosterland van de stad”, zegt Van der Poel. “Dat was heel normaal voor mensen in zijn positie. Een ambt was ook een manier om jezelf en je netwerk te verrijken.”

Erfenis
Van Houts werk bepaalt nog steeds hoe er naar het middeleeuwse kloosterverleden wordt gekeken. “Alles wat hij niet nuttig vond, heeft hij minder goed gedocumenteerd. Daar weten wij dus ook minder van.”

Zijn verjaardag en sterfdag vallen deze week samen, een toevallige herinnering aan een man die Leiden vormgaf. “Een hele doortastende en creatieve man met een enorme werklust. Dankzij hem weten we vandaag nog precies welke grond bij welk klooster hoorde, en hoe die grond de stad verrijkte.”

Kennismakers is een programma over wetenschap, onderzoek, onderwijs en innovatie. Elke dinsdagavond bij Sleutelstad, voor nieuwsgierige mensen.

Leiden Onderwijs Politiek Wetenschap Kennismakers