Kanjermonumenten luiden de noodklok

Vanmiddag om 13.30 uur luidden de Hooglandsekerk en de Pieterskerk in Leiden, de Grote of Sint Laurenskerk in Alkmaar, de Sint Vituskerk in Hilversum, de Maria van Jessekerk in Delft, de Sint Joriskerk in Eindhoven, de Grote Kerk in Breda en de Sint Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch letterlijk de noodklok. Ook klokken op Kasteel de Haar doen mee. Dit gebeurt om een duidelijk signaal af te geven tegen de plannen van het kabinet om de gelden voor de restauratie van deze zogenaamde ‘kanjermonumenten’ stop te zetten.

In Den Haag werd door burgemeester Rombouts van ’s-Hertogenbosch, samen met wethouder Geertsema uit Leiden en wethouder Van Zanen uit Utrecht namens de ‘bedreigde’ gemeenten een petitie aan de vaste kamercommissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen overhandigd.

“Het stopzetten van de restauratiesubsidie zou een dramatische stap zijn voor de monumentenzorg en voor iedereen die zich inzet voor de kanjermonumenten. Het leidt ertoe dat projecten halverwege moeten worden stilgelegd, steigers moeten worden afgebroken en vakkennis verloren gaat. Waar noodzakelijke restauratie niet wordt afgemaakt zal vervolgschade optreden. Herstel zal extra geld kosten. Nu ophouden en straks opnieuw starten zal zeker heel veel extra geld gaan kosten,” zo vrezen ge getroffen gemeenten.

Vorige kabinetten hebben elk jaar geld gereserveerd in de zogenaamde ‘kanjerregeling’ met de nadrukkelijke intentie om die restauraties ook af te maken. Dat voornemen komt op de tocht te staan omdat in de rijksbegroting vanaf 1 januari 2005 geen geld is opgenomen om de restauratie voort te zetten. Naast de al genoemde kanjermonumenten komt ook de voortgang van de restauratie van kasteel Amerongen en de Vestingwerken in ’s-Hertogenbosch in gevaar.

Tekst petitie:

Geachte leden van de Vaste kamercommissie,

De negen gemeenten die deze petitie gezamenlijk onderschrijven maken zich grote zorgen over de voortgang van de grote restauratieprojecten, die binnen hun gemeenten in uitvoering zijn. Op dit moment is nog steeds onduidelijk of de subsidiëring na 1 januari 2005 zal worden voortgezet. Projecten van de aard en omvang waar het hier om gaat zijn grotendeels afhankelijk van de bijdragen van het rijk. Voorgaande kabinetten hebben extra middelen ingezet voor de monumentenzorg, maar tegelijkertijd onderkend dat de zeer grote restauratieprojecten onmogelijk uit de reguliere subsidiestromen betaald kunnen worden. Daarom werd reeds in 1996 en 1997 een deel van de middelen van Paars I ingezet voor kanjerprojecten (de z.g. Extra dotaties Nuis 1 en Nuis 2 in resp. 1996 en 1997). In 2001 en 2002 is een deel van de Paars II middelen ingezet voor twee kanjersubsidieregelingen (de z.g. Kanjers 1 en Kanjers 2 in resp 2001 en 2002).
In onze gemeenten liggen de grote projecten die in het kader van deze regeling een bijdrage toegezegd kregen. Maar de vraag was groot en de middelen beperkt. Daarom werden niet alle middelen tegelijkertijd beschikbaar gesteld. Restauratie van grote monumenten kost immers jaren. Ons werd daarom gevraagd om vast te beginnen op basis van het beschikbare geld. Hetzelfde werd gevraagd aan monumenteigenaren en andere medefinanciers. Het restant van de rijksbijdrage zou beschikbaar worden gesteld in het kader van de volgende kanjerregeling.
Wij zijn onze afspraken nagekomen. Onze projecten zijn een flink eind op schot. De middelen uit “kanjers 2” zijn echter in december 2004 opgebruikt. Wij hebben tot op heden niets vernomen over de continuering van de “kanjerregeling” na 2004. Wij maken ons daarom grote zorgen dat per 1 januari 2005 de grote restauraties in dit land stilvallen en dat de aannemers naar huis moeten worden gestuurd. Dat stelt de betrouwbaarheid van het openbaar bestuur ter discussie. Maar ook voor de monumentenzorg in Nederland is dit funest.
In de eerste plaats moeten in dat geval restauratieprocessen, die jaren van voorbereiding hebben gekost, worden afgebroken. Deze moeten opnieuw worden opgestart op een onzeker moment in de toekomst, misschien met andere mensen en middelen. Dit kost in ieder geval veel meer geld.
In de tweede plaats gaat kostbare expertise verloren die straks opnieuw moet worden opgebouwd. Veel restauratievakmanschap kan zonder deze grote restauraties niet overleven.
In de derde plaats moet vervolgschade aan onze monumenten worden ingecalculeerd. Het verval wordt immers niet verder gestopt, en moet later worden hersteld. Ook dat zal meer geld kosten.
In de vierde plaats komen de bijdragen van co-financiers in gevaar. Dat zijn gemeenten en provincies, maar ook particuliere stichtingen, die geld bijeenbrengen van particuliere gevers en bedrijven die betrokken zijn bij de stad en onze monumenten. Ook is in een aantal gevallen sprake van co-financiering door Europa. Al deze aanvullende bronnen drogen op wanneer onze restauraties stilvallen.

Wij zijn er ons van bewust dat in een tijd van beperkte financiële mogelijkheden pijnlijke keuzes moeten worden gemaakt. Dat is op rijksniveau het geval, maar zo mogelijk nog meer in onze gemeenten. Niettemin zijn wij ervan overtuigd dat de restauratie van onze grote monumenten continuïteit moet hebben. Uit het overzicht in de bijlage bij deze brief blijkt dat voor 2005 ca. € 20 miljoen nodig is en dat het uiteindelijk gaat om een totaal bedrag van € 60 miljoen.  Dat geld moet er komen. De gemeenten willen daarom creatief meedenken bij het uitwerken van mogelijke oplossingen, zoals overbrugging, fasering of voorfinanciering.
De negen gemeenten hebben overleg gehad met staatssecretaris mevrouw Medy van der Laan. Zij had begrip voor het probleem. Zij heeft uiteengezet, dat voorgaande kanjersubsidies telkenmale zijn gefinancierd uit onderuitputting elders. Die middelen staan onder druk. Ze zei hierover binnen het kabinet overleg te zullen voeren in het kader van de najaarsnota. Ze kon echter niet toezeggen, dat het geld wederom beschikbaar zou komen.

Wij zij van mening dat stilleggen van deze projecten een ramp zou zijn voor de monumentenzorg in Nederland. Wij verzoeken u daarom om in uw overleg met het kabinet aan te dringen op een oplossing voor dit probleem.

Hoogachtend,
De burgemeester van ’s-Hertogenbosch,

mr. dr. A.G.J.M. Rombouts

Mede namens de burgemeesters van Alkmaar, Amerongen, Breda, Eindhoven, Delft, Hilversum, Leiden en Utrecht.

Leiden