Spectaculaire vondst in Leids Mitterreitherorgel

Aanstaande zondag, 28 augustus, wordt het orgel in de kerk van de Heilige Lodewijk aan de Steenschuur opnieuw in gebruik genomen met een concert door de organisten Ton van Eck, Jos Laus en Jeroen Pijpers. Tevens worden er dan een boek en een cd gepresenteerd. Het orgel werd in 1769 geassembleerd door Johannes Mitterreither en is de afgelopen periode helemaal gerestaureerd. Tijdens de restauratie van het Mitterreitherorgel zijn tot verrassing van de restauratoren vrijwel complete registers (orgelpijpen) aangetroffen die toegeschreven kunnen worden aan de 17e eeuwse orgelbouwers Schonat en Duyschot. Bekend was al dat de in Oostenrijk geboren Johannes Mitterreither (1733-1800) het orgel in 1769 had verbeterd en vergroot. Het was echter niet bekend wie ooit de grondleggers van het orgel waren geweest.

Herkomst pijpen
Tijdens de vorig jaar begonnen restauratie werd pijpwerk aangetroffen dat meer dan een eeuw ouder is dan de uitbreiding die Mitterreither in 1769 aan het orgel heeft gegeven. Orgelbouwer Han Reil heeft samen met de deskundigen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist vastgesteld dat het oudere werk afkomstig is van de Duitse orgelbouwer Johann Wolfgang Schonat (1614-na 1669). Deze orgelbouwer is beroemd geworden door o.a. de bouw van het orgel van de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Hij bouwde in Nederland ook het orgel van de Evangelisch Lutherse kerk in Den Haag en het koororgel in de Oude Kerk te Amsterdam. Beide orgels zijn inmiddels verdwenen. Naast het orgel van de Nieuwe Kerk is in ons land nog alleen Schonatwerk bekend in het Metzlerorgel (1977) van de Groene of Willibrordkerk te Oegstgeest en – naar nu blijkt – in het orgel van de Heilige Lodewijk. Zeker vijf registers van het Hoofdwerk zijn toegeschreven aan Schonat.

Johannes Duyschot (1645-1725) heeft veel bijgedragen aan de ontwikkeling van de orgels van de Pieterskerk en de Hooglandse Kerk te Leiden. Bovendien heeft hij het Schonatorgel van de Nieuwe Kerk in Amsterdam van dubbele rijen pijpen voorzien om het krachtiger te maken. Duyschot heeft twee registers aan het Leidse orgel van Schonat toegevoegd. Johannes Mitterreither breidde het orgel in 1769 uit met een bovenwerk van nog eens 5 registers.

Verhuizingen van het orgel
Het orgel stond oorspronkelijk in de rooms-katholieke schuilkerk aan de Appelmarkt (Nieuwe Rijn). Na de buskruitramp van 12 januari 1807 werd de voormalige Saai- of Looihal aan het Steenschuur op verzoek van de pastoor van de schuilkerk verbouwd tot kerk, een functie die het gebouw al eerder van 1477 tot 1567 had. Vanwege de hulp van koning Lodewijk Napoleon bij de verbouwing werd de kerk gewijd aan zijn schutspatroon, Lodewijk de Heilige (1214-1270). In 1810 werd het orgel van de Appelmarkt naar de kerk aan het Steenschuur overgebracht.

In 1958 werd het orgel uit de kas achter in de kerk gehaald en naar het nieuwgebouwde transept verplaatst in een veel te kleine orgelkas. In de loop der jaren is het in snel tempo achteruitgegaan, totdat het enkele jaren geleden geheel onbespeelbaar werd.

In 2000 werd de Stichting Restauratie Orgels Heilige Lodewijk opgericht, die in samenwerking met de Katholieke Klokken- en Orgelraad, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de gemeente Leiden plannen ontwikkelde voor een algehele restauratie en terugplaatsing naar de oorspronkelijk plek achter in de kerk. Dit werk is thans uitgevoerd.

Nieuw speeltafelpositief
Om het orgel geschikt te maken voor de huidige muziekcultuur en de liturgie is op het eerste balkon door Orgelmakerij Reil b.v. te Heerde een speeltafelpositie gebouwd met vier registers. Dit orgel is via een schacht gekoppeld aan het Hoofdwerk van het Mitterreitherorgel op het tweede balkon.

Boek en cd
Over de geschiedenis van de kerk, het orgel en de restauratie is een boek geschreven. Het boek is fraai vormgegeven en bevat vele foto’s. Er is tevens een cd in opgenomen, waarop het gerestaureerde orgel te beluisteren is. Het wordt bespeeld door Jeroen Pijpers (organist van de H. Lodewijk), Ton van Eck en Jos Laus (restauratieadviseurs). Het bevat werken van o.a. Sweelinck, Van Noordt, Wytsenbergh, Ruppe, Grünberger, Corette, Boëly en Van Koert. Ton van Eck en Jeroen Pijpers spelen voorts een duet van Francisco de Olivares op het nieuwe benedenpositief en het gerestaureerde Mitterreitherorgel.

Het orgel zal op zondag 28 augustus a.s. worden ingewijd door pastoor J.M. de Water tijdens een Eucharistieviering die om 11.30 uur begint. Ingang: Steenschuur 19. Op die zondag zal om 15.00 uur een feestelijk concert plaatsvinden tijdens welke het boek met cd officieel zal worden gepresenteerd. Het concert wordt gegeven door de organisten Jeroen Pijpers, Ton van Eck en Jos Laus. Zij zullen werken uitvoeren die ook op de cd zijn te beluisteren. Ingang: Steenschuur 19. Toegang gratis.

Verkoop boek met cd
Het boek met cd is te koop na afloop van de Eucharistieviering en het concert in de kerk. Het kost € 25,-. Voor toezending per post wordt € 2,50 extra gevraagd. Boek of cd zijn niet afzonderlijk verkrijgbaar. Bestelling boek met cd: overmaking van € 27,50 op girorekening 60 47 018 of bankrekening 34 56 22 197, ten name van de Stichting Restauratie Orgels H. Lodewijk Leiden, ovv: “boek/cd”. Na ontvangst van het bedrag worden boek/cd opgestuurd.

Leiden