Een buitenaardse gaswolk, in museum Boerhaave

“Groene mannetjes? Misschien ziet het er wel uit als een vijf kilometer lange gaswolk”. Dat is wat de vader van de jonge Maarten Lamers hem vertelde over buitenaards levensvormen. Inmiddels schijnt zijn vader dat te ontkennen, maar hij had wél een punt. Waarom zou buitenaards leven er moeten uitzien zoals wij mensen er uitzien? Of, zoals – nu: dr. bij het Media Technology MSc programma – Maarten Lamers stelde: “waarom zou een robot op een mens moeten lijken, en niet op een Duplo-bouwblokje?”.

Luna-gezelschap
Vragen over intelligentie, mens-zijn, vertrouwen, robots, context, big data, fantasie, wetenschapsbeoefening, singulariteit: ze kwamen allemaal voorbij in Wetenschapsmuseum Boerhaave waar maandag 28 september voor de eerste keer Lunä Talk werd georganiseerd. Lunä Talk is een bijeenkomst geïnitieerd door kunstenaar Marjolijn Dijkman, gemodelleerd naar een illuster Engels gespreksgezelschap dat begin van de negentiende eeuw bijeen kwam. Het is een groep industriëlen, wetenschappers, schrijvers en kunstenaars. Het is de tijd waarin zich grote veranderingen aankondigen; de Industriële Revolutie zal snel ontbranden. Het gezelschap bespreekt, al dinerende, de gevolgen en vooral de mogelijkheden van die ontwikkelingen. Acht man aan een ovale tafel; acht invloedrijke mannen die, in de woorden van cultureel antropoloog Peter Pels, “bijna onschuldig nieuwe ideeën vormden over de toekomst. Innocent believers“.

gesprek
Dijkman heeft geprobeerd een vergelijkbaar gezelschap samen te brengen. Niet als ‘re-enactment’, maar als poging een vergelijkbare discussie tussen disciplines te krijgen. En in tegenstelling tot het origineel: er zijn toeschouwers aanwezig, die – na afloop – meeëten. De eerste aanzet is prima. Een volgende keer zouden een techniek-filosoof en een (science fiction) schrijver niet misstaan. Af en toe bleef het gesprek hangen in het verleden en het nu, maar trok men niet door naar de toekomst.

vragen
Dat neemt niet weg dat het een boeiende avond werd. Naast de voorspelbare vragen over robots en menselijkheid, was er – door de subtiele voorzetten van Boerhaave-directeur Van Delft – ook aandacht voor bij voorbeeld de mening van kunstenaars over de toekomst, over de rol van vertrouwen en van verbeelding. Hoeveel laat je – kún je, wíl je – overlaten aan computers, aan algoritmes? En met welke gevolgen? Wat als computerprogramma’s jouw gedrag beïnvloeden of zelfs overnemen (in de digitale werkelijkheid)? Naast de harde technische vragen zijn er die naar de sociale en psychologische gevolgen. Mogen we verwachten dat mensen – ook nu al – de consequenties overzien van de gebruikte computerinstructies?

leven computers?
Het interessantst werd het gesprek op momenten dat fundamentele zaken werden aangestipt. Waarom zou je software, zou je robots willen beheersen? Moeten we die niet de ruimte geven zich zélf te ontwikkelen? En, als dat gebeurt, kunnen ze dan ook een eigen moraal, eigen normen en waarden ontwikkelen? Zijn ze dan een levensvorm náást de mens? Het lijken vergezochte vragen. Toch zijn ze noodzakelijk, omdat anders teveel wordt geredeneerd en gewerkt vanuit de mens (antropomorf). Dan kopiëren we onszelf, maar geven dat geen kans te groeien.

beperkingen
Wetenschapsjournalist George van Hal had daarover een treffende opmerking: “We zoeken naar leven wat we kúnnen vinden. We zoeken naar de condities voor leven zoals wíj dat kennen”. Dat ging dan wel over buitenaards leven, maar kan ook dienen voor buitenaards leven op aarde: in computers. “Het gaat om het zoeken naar intelligentie”; zo logisch, maar wat ís intelligentie dan?

verandering
Luisterend naar het gesprek dringt zich de gedachte op dat deze groep tekenend is voor de verandering die gaande is. Een verandering die zich misschien wel laat herkennen in allerlei technische vooruitgang en handigheid, maar die ook effect heeft op tal van andere terreinen. Niet langer is sprake van gescheiden (wetenschaps)gebieden, waar specialisten geprotocolleerd kunnen werken. Steeds meer is sprake van netwerken en van elkaars wederzijds beïnvloedende activiteiten. Dat maakt de ontwikkelingen moeilijk te begrijpen, maar ook moeilijk – niet? – stuurbaar. Onvermijdelijk komen dan vragen over maakbaarheid aan de orde, vragen die aan de wortels van onze samenleving kunnen raken. Da’s spannend, ook voor de wetenschap: wat is de rol van lekenwetenschappers die nu thuis wetenschap(pelijke experimenten) kunnen doen?

de volgende keer
Het aardige aan de Lunä Talk is dat ook ‘het publiek’ zonder problemen kan meedoen en zich met vragen en meningen kan mengen in het gesprek. In dat opzicht is het een andere aanpak dan indertijd, toen acht mannen dineerden, discussieerden en, verlicht door een volle maan, naar huis gingen. De bijeenkomst bij volle maan bleef; openheid toegevoegd. Volgende keer bent u er ook bij?

Leiden Nieuws Reportage Wetenschap