Boek 'Geleerde Zorgen': twee eeuwen academische geneeskunde in Leiden

Historica en schrijfster Mieke van Baarsel schreef het boek Geleerde Zorgen over de, enigszins bewogen, geschiedenis van het Leids Universitair Medisch Centrum in de negentiende en twintigste eeuw. “Van het pandje aan de Pieterskerkhof, met twintig bedden, naar een enorm instituut met honderden hoogleraren. De snelheid waarmee het allemaal zo is gegroeid, is een gekke gedachte”, zegt Van Baarsel.

Het LUMC is een instituut met z’n eigen tradities en mythes over hoe dingen ontstaan zijn. Dat hoort bij de universiteit. Onder studenten gaan zo de verhalen rond. “Wij doen het altijd zo, we deden het altijd zo. Het is altijd leuk om te kijken waar dat vandaan komt en hoe dat ontstaan is”, vertelt Van Baarsel.

Aan het begin van de negentiende eeuw stond de medische faculteit er slecht voor. Colleges werden alleen in het Latijn aangeboden en er werd enkel inspiratie uit de geschriften van voorgangers als Boerhaave gehaald. Halverwege de eeuw bereikt ook het aantal geneeskundestudenten een dieptepunt.

Cor van der Velden sprak in Nieuws071 met Mieke van Baarsel over haar boek.

Tonnen Gouds
Door gedreven artsen en onderzoekers die aansluiting zochten bij de internationale ontwikkelingen binnen de wetenschap, transformeerde en groeide de geneeskunde in Leiden met grote sprongen. Zo sterk zelfs dat de Rijksoverheid klaagde over de ’tonnen gouds’ die dat kostte. “Het grappigste wat ik heb ontdekt is dat het ziekenhuis, het instituut en zelfs de faculteit er niet waren om medisch onderzoek te doen maar puur om artsen te vormen”, zegt een lachende Van Baarsel. “Het was een echte beroepsopleiding. Het kostte de Rijksoverheid dus geld om patiënten bedden te laten bezetten. Zelfs zo veel dat wanneer de studenten drie maanden zomervakantie hadden het ministerie vond dat er geen patiënten konden worden opgenomen.”

Hond
Het ziekenhuis werd uitsluitend gefinancierd door het Rijk. “In Utrecht betaalde ook de gemeente mee en in Groningen de gemeente en de provincie. In Leiden betaalde de gemeente alleen voor de armen die opgenomen waren, als een soort vroege zorgverzekering.”

Na de Tweede Wereldoorlog groeide de wetenschap snel. “Leiden was vooral in twee thema’s vooraanstaand: hartoperaties en transplantaties”, weet Van Baarsel. “In 1917 was er al een chirurg die een nier heeft getransplanteerd van een hond. Hij werd binnen dezelfde hond teruggeplaatst, maar zo kon men wel oefenen met het aansluiten van bloedvaten. De techniek was er maar in de jaren zestig heeft zich dit pas verder laten ontwikkelen, door de ontdekking van verschillende typen witte bloedlichaampjes”.

Leiden