Griekse alfabet mogelijk ouder dan gedacht

Het Griekse alfabet dateert uit de achtste eeuw voor Christus. Althans, dat is waar de wetenschap lange tijd van uitging. Nieuwe vondsten en inzichten wijzen erop dat Griekse alfabet wellicht ouder is dan gedacht. Hoofddocent van Universiteit Leiden Willemijn Waal gaat met een Vici-beurs van maximaal 1,5 miljoen euro onderzoeken wat de mogelijk nieuwe leeftijd  is.

“Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw is het algemeen geaccepteerde opvatting die van een alphabetic bang“, vertelt Waal. “In de achtste eeuw voor Christus zou het Griekse alfabet zoals we dat nu kennen zich vanuit het niets razendsnel hebben ontwikkeld, verspreid en afgesplitst in andere alfabetten, zoals de Anatolische of Italische alfabetten. Die laatste staan dan weer aan de basis van het Latijnse schrift dat we nu nog altijd gebruiken.”

Koolstofdatering
Op basis van nieuwe vondsten en inzichten lijkt het erop dat het Griekse alfabet al ouder is, en zich in een veel geleidelijker tempo heeft ontwikkeld en verspreid. Met behulp van koolstofdateringen, een methode waarbij gekeken wordt hoeveel koolstof-14-atomen zich in organisch materiaal bevinden, wordt de leeftijd van de schriftelijk materiaal opnieuw geschat. Hoe minder atomen, hoe ouder het materiaal.

Papyrus
Deze dateringen geven aan dat de vroegste Griekse inscripties die zijn gevonden op aardewerk minstens een eeuw ouder zijn dan werd aangenomen. Ze dateren niet uit de achtste eeuw zoals voorheen werd gedacht, maar uit de negende of zelfs de tiende eeuw voor Christus. Daarbij zijn de oudst bewaarde inscripties hoogstwaarschijnlijk niet de allereerste teksten die zijn opgeschreven in het Griekse alfabet. “Alfabetische schriften worden doorgaans geschreven op vergankelijke materialen als papyrus, hout en papier. Deze materialen blijven lastiger intact dan kleitabletten of teksten die in steen zijn gebeiteld.”

Als het Griekse alfabet al veel eerder in gebruik was, betekent dit dat er in Griekenland geen lange, schriftloze periode was van zo’n vierhonderd jaar. Waal: “Dit inzicht werpt een nieuw licht op geletterdheid in het Egeïsch gebied en kan ook invloed hebben op hoe we aankijken tegen de overlevering van de Ilias en de Odyssee van Homerus. Nu wordt algemeen aangenomen dat deze verhalen, die zijn gesitueerd in de late Bronstijd die liep van circa 1600 tot 1200 voor Christus, eeuwenlang mondeling zijn doorgegeven totdat ze uiteindelijk in de achtste eeuw voor Christus werden opgeschreven. Maar mogelijk was deze overlevering dus niet strikt oraal, maar speelde het schrift hierin al veel eerder een rol.”

Spannend
Waal kijkt uit naar het onderzoek dat ze nu kan gaan doen, maar vindt het ook spannend. “Het idee dat zowel het Griekse alfabet als Homerus uit de achtste eeuw voor Christus stammen, bestaat al bijna honderd jaar en is alom geaccepteerd. Ik trek deze kennis nu in twijfel, en dat zal ongetwijfeld op de nodige weerstand botsen. Maar nieuwe inzichten zijn juist ook wat de wetenschap leuk maakt, je bent nooit uitgeleerd.”

Leiden Wetenschap