Maritiem archeoloog Martijn Manders: 'Om naar mijn werkplek te komen, trek ik een duikpak aan'

Martijn Manders duikt letterlijk en figuurlijk in de geschiedenis. Bijvoorbeeld naar scheepswrakken op de zeebodem. Dat levert nieuwe inzichten op over oude conflicten en is deels voedingsbodem voor nieuwe strijd. En dan is er ook nog de bedreiging door klimaatverandering.

Een onderwaterarcheoloog werkt met allerlei technische hoogstandjes, maar een klein borsteltje komt ook nog wel van pas. Diepzeeduiken is verplichte kost. Voor Manders was het een van de pluspunten van deze studie. “Ik was als klein kind gefascineerd door fossielen. Ik zag mijzelf wel als paleontoloog rondlopen en ammonieten opgraven.”

Maar het liep anders, want voor geologie had je natuurkunde in je pakket nodig. “Ik koos voor een tussenjaar en toen las ik in een studiegids over archeologie. Dat leek me wel wat en toen ik kort daarna een boekje las over onderwaterarcheologie wist ik het zeker: dat is het.”

Kennismakers Gideon Roggeveen en Gerry van Bakel in gesprek met de Leidse onderwaterarcheoloog Martijn Manders over schatten op de zeebodem.

Bij archeologen denken mensen vaak aan onderzoekers met een schepje, een tandenborstel en een zeef die vooral in het zand wroeten. Hoe gaat dat in zijn werk onderwater? Volgens Manders is er geen groot verschil. “Het is allebei vraaggestuurd. Je wil wat weten over het verleden. Alleen onze technieken zijn vaak wat anders, omdat we gewoon in een andere omgeving zitten. Maar dat borsteltje komt soms best van pas.”

Stofzuigers
“Wij hebben airlifts, grote stofzuigers om het zand weg te halen. Maar op het land hebben ze graafmachines die ook wel eens even wat voorwerk doen. Dus het lijkt allemaal wel een beetje op elkaar. Alleen om naar mijn werkplek te gaan, heb ik een duikpak nodig.”

Er ligt van alles op de zeebodem en elk object vertelt een verhaal. “Sommige scheepswrakken graven we op en gaan we bestuderen, en schetsen we een beeld van het verleden op basis van die materiële dingen, die objecten die we vinden. Maar soms vinden we iets dat vooral een stuk geschiedenis tastbaar maakt, dat we vergeten zijn.”

Goud
En van wie is een scheepswrak eigenlijk? Manders heeft een interessant voorbeeld. “De San José, een Spaans galjoen en dat ligt voor de kust van Colombia op 500 meter diepte. Dat wordt wel het rijkste scheepswrak ter wereld genoemd. Daar zou voor 20 miljard aan goud, zilver en smaragd in zitten. Nou, als je dat gaat roepen, dan beginnen bij iedereen de dollartekens wel in de ogen te rinkelen.”

“De Spanjaarden zeggen: het is een Spaans schip. Dus van ons. De lokale bevolking van Bolivia zegt: wacht eventjes. Wij hebben onder dwang dat zilver uit die mijnen moet halen voor jullie. Dus dat zilver is van ons. Een Amerikaanse bedrijf zegt: wij hebben een concessie gekregen om het schip te zoeken. Wij hebben hem toen gevonden. Wij hebben dus zeker recht op vijftig procent op de waarde van dat schip. Dat wordt dan uitgevochten in een rechtszaal. Degene die er het meest aan verdienen zijn natuurlijk de advocaten.”

Stabiel
En zo ligt de zeebodem vol met getuigenissen. Klimaatverandering en de opwarming van het zeewater kunnen die scheepswrakken en andere objecten aantasten. “Iets blijft goed bewaard omdat het stabiel is”, zegt Manders. “Je hebt een soort equilibrium, evenwicht. Alles is op elkaar afgestemd en verandert niet zoveel meer. Dan blijven dingen goed. Op het moment dat er iets gaat veranderen, gaat alles veranderen. Als de temperatuur van het water hoger wordt, kan de stroming veranderen. Daardoor kun je erosie krijgen van de zeebodem. Als je erosie van de zeebodem hebt, kunnen organismen het hout van het scheepswrak opeten. Dus dat moet je proberen tegen te gaan.”

Kennismakers is een programma op Sleutelstad.nl over wetenschap, onderzoek en onderwijs. Elke dinsdagavond van 19.00-21.00 uur. Ideeën, tips? Mail ons op kennismakers@sleutelstad.nl.

 

Leiden Onderwijs Wetenschap Kennismakers