Meer dan gebrek aan vrouwen: een onderzoek naar homovervolging binnen de VOC

Homoseksuele relaties aan boord van VOC-schepen leidden in die tijd geregeld tot rechtszaken met zware straffen als gevolg. Historicus Desley de Graaf schrok toen hij de verslagen van deze 17e eeuwse sodomierechtszaken las. Hij besloot hun vergeten geschiedenissen te onderzoeken en deze onterecht veroordeelde mannen een stem te geven.

“Ik las dat iemand is veroordeeld voor een relatie met een andere man en daarvoor op de brandstapel werd gegooid,” vertelt De Graaf. “Daar ben ik persoonlijk van geschrokken, dat had ik zelf kunnen zijn 400 jaar geleden.” Dit hield De Graaf niet tegen om zijn onderzoek naar homoseksualiteit in het VOC-tijdperk en de berechting daarvan te onderzoeken. De Graaf zegt dat hij het juist fijn vond hier onderzoek naar te doen. “Om de verhalen van die mannen die zo zijn weggezet en onterecht vervolgd naar boven te halen.”

Kennismakers Isis Vreeling en Gideon Roggeveen in gesprek met Desley de Graaf.

Rechtszaken
Eén zaak is De Graaf specifiek bijgebleven. De rechtszaak waarin een Rotterdamse man zichzelf aangaf voor zijn homoseksualiteit. “Op een voorafgaande reis had de man een bemanningslid gekielhaald zien worden langs de zijde van het schip, daar is hij zo van geschrokken dat hij zichzelf heeft aangegeven.”

Meerdere factoren speelden een rol in de strafprocessen, zoals afkomst, leeftijd en of er zaadlozing had plaatsgevonden. Maar hoe valt dit te bewijzen? Volgens De Graaf ging het vooral om herhalend dezelfde vragen stellen in het strafproces. “Als de verdachten verschillende verklaringen gaven, was dat reden om de onderste steen boven water te halen. Zo zijn de Rotterdamse man en zijn partner in de rechtszaak tegen elkaar uitgespeeld.”

Doodstraf
Hoewel de VOC dezelfde wetten als in het voormalige Holland moest handhaven, deden zij dit in de praktijk niet altijd. “Het grootste verschil wat ik ben tegengekomen, is dat in Nederland vaak de doodstraf werd toegepast, in meer dan 50 procent van alle zaken. Terwijl door de VOC meer dan de helft van de verdachten werd vrijgesproken of zij kregen andere straffen zoals uitzetting naar een strafkolonie of verbanning naar Nederland. Dat was interessant omdat je verder geen aantekening kreeg. Als je eenmaal teruggezet was in Nederland kon de overheid niet achterhalen waarom je uit dienst was gezet bij de VOC. De doodstraf werd ook wel toegepast, maar minder vaak.”

Toeval
De Graaf is het niet eens met de aanname dat mannen eerder naar elkaar toe trekken als er geen vrouwen aanwezig zijn. Volgens De Graaf kwamen veel mannen tot elkaar, terwijl ze ook een vrouw hadden kunnen uitzoeken. “Een goed voorbeeld hiervan is de lange afstandsreis tussen Europa en Azië. De schepen maken dan een tussenstop in Kaap de Goede Hoop. Je ziet in heel veel zaken dat ze aan land konden gaan naar verschillende bordelen, maar ook naar de tot slaafgemaakten die helaas seksueel zijn uitgebuit en seksueel beschikbaar werden geacht voor mannen. En dat doen ze dan niet. Ze kiezen er toch voor om met elkaar een relatie aan te gaan. Dat valt mij heel moeilijk te beoordelen als een situationele relatie. Dan spreken we toch van homoseksualiteit of op ze minst biseksualiteit.”

Mast
De bemanning werkten in kwartieren. Een deel van de bemanning sliep, een ander deel werkte en het derde deel mocht rusten. Ondertussen deelden ze dezelfde kamer, waardoor er van privacy weinig sprake was. “De bemanningsleden moesten creatieve manieren bedenken om stiekem met elkaar contact te zoeken. Ik ben zelfs een stel tegengekomen die in een van de masten zijn geklommen en daar de daad hebben gedaan. Er waren ook een paar zaken waarin die mannen aan land gingen, waarbij ze bijvoorbeeld naar de toiletten gingen of een kamer huurden in wat we nu een hotel zouden noemen. Ze hoopten daar de privacy te vinden die ze aan boord niet hadden.”

Volgens De Graaf is het onderzoek nog niet helemaal compleet en er kan nog veel meer boven tafel worden gehaald. Zijn scriptie ging specifiek over de periode 1625 tot 1787 omdat hij in 1625 de eerste sodomierechtszaak tegenkwam bij de VOC-rechtbank en in 1787 de laatste.

 

 

Leiden Onderwijs Wetenschap Kennismakers