Rita Muilwijk over 'De Schoonzoon': 'macht zit ook in stilte'

Is zwijgen een vorm van macht, of juist van machteloosheid? En in hoeverre kun je je losmaken van patronen die in je jeugd zijn ontstaan? Die vragen staan centraal in ‘De Schoonzoon’, de nieuwe roman van schrijfster en filosofisch coach Rita Muilwijk.

Muilwijk noemt ‘De Schoonzoon’ een psychologische en tragikomische roman. Het verhaal draait om een moeder, haar dochter en de schoonzoon die tussen hen in komt te staan. Wat begint als een ogenschijnlijk normaal familiebezoek, ontvouwt zich tot een beklemmend web van afhankelijkheid, manipulatie en onverwerkte trauma’s. “Het boek gaat niet zozeer over een gebeurtenis, maar over patronen die zich ongemerkt blijven herhalen”, zegt Muilwijk bij Sleutelstad.

Macht
Muilwijk benadrukt dat macht vaak verkeerd wordt begrepen. “Het is niet alleen iets van bovenaf, van instanties of autoriteiten. We denken bij macht aan gevangenissen of wetten”, legt ze uit. “Maar macht zit juist in relaties, in verwachtingen, in woorden en aanrakingen.” In ‘De Schoonzoon’ speelt die alledaagse macht een centrale rol. Personages oefenen invloed op elkaar uit zonder fysiek geweld, maar via subtiele middelen: emotionele afhankelijkheid, schuldgevoel, stilte. Volgens Muilwijk is dat juist wat zulke relaties zo moeilijk herkenbaar maakt.

Zwijgen
Een terugkerend element in het boek is zwijgen. Een personage trekt zich terug en verbreekt elk contact en dat laat diepe sporen na binnen het gezin. Muilwijk beschrijft zwijgen niet als iets passiefs. “Integendeel: wie zwijgt, bepaalt vaak alsnog de verhoudingen. Het is een vorm van macht die gemakkelijk kan omslaan in machteloosheid. Het laat zien hoe onuitgesproken gedrag net zo bepalend kan zijn als woorden, en soms zelfs destructiever werkt.”

Liefde
Ook het begrip liefde wordt in ‘De Schoonzoon’ kritisch onderzocht. Een van de personages verlangt naar een liefde waarin twee ego’s verdwijnen en samensmelten. Muilwijk plaatst daar vraagtekens bij. “Dat is een romantisch ideaal dat zelden haalbaar is. Relaties zijn bijna nooit vrij van macht. Zelfs wanneer mensen denken dat een relatie gelijkwaardig is, spelen bezit, jaloezie en afhankelijkheid vaak een rol.” In het boek leidt juist die verwarring tussen liefde en controle tot pijnlijke situaties.

Roman
Hoewel ‘De Schoonzoon’ nadrukkelijk een roman is, klinkt Muilwijks filosofische achtergrond er duidelijk in door. In het interview verwijst zij naar het denken van Michel Foucault, die macht niet zag als iets dat je hebt, maar als iets dat voortdurend circuleert tussen mensen. Opvallend is dat Muilwijk haar roman ondanks de zware thematiek tragikomisch noemt. “Humor en ironie dienen niet om de ernst te relativeren, maar om te laten zien hoe vreemd en wrang menselijke verhoudingen soms zijn. Sommige scènes zijn zowel ongemakkelijk als grappig. Zo is het leven ook.”

‘De Schoonzoon’ is verkrijgbaar in de boekhandel of online op www.ritamuilwijk.nl.

In een interview bij Cultuur071 ging de schrijfster uitgebreid in op de thema’s die haar boek dragen.

Cultuur Leiden