Leidse hoogleraar gaat vroegste sterrenstelsels bekijken

Met zijn ERC Advanced Grant van 1,5 miljoen euro gaat astronoom prof. dr. Marijn Franx sterrenstelsels bekijken die 13 miljard jaar geleden hun licht uitzonden. Dat is een half miljard jaar na de oerknal. Nieuwe telescopen en camera’s voor het nabij-infrarood moeten het mogelijk maken. Franx is sinds 1998 hoogleraar astronomie aan de Universiteit Leiden. Hij promoveerde in 1988 cum laude aan deze universiteit en werkte vervolgens als Harvard Junior Fellow en Hubble Fellow aan Harvard University. Van 1993 tot 1998 was hij hoogleraar sterrenkunde in Groningen.

‘Archeologie van de kosmos’ noemt hij zijn vak wel. Franx bestudeert de vorming en evolutie van sterrenstelsels. Door sterrenstelsels te bekijken die heel ver weg staan kan hij terugkijken in de tijd en bestuderen hoe het heelal eruit zag toen het nog heel jong was.

Als één van negen wetenschappers van Nederlandse universiteiten, waaronder twee Leidenaren, kreeg Franx vorige week van de European Research Council een Advanced Grant toegekend in het onderzoeksgebied Physical Sciences and Engineering. Het was dit jaar voor het eerst dat deze Europese megasubsidies, van maximaal 2,5 miljoen euro, werden toegekend.

Met zijn ERC-grant wil Franx gaan kijken tot bijna de rand van het zichtbare heelal, om informatie te krijgen over de aller-vroegste sterrenstelsels. Het heelal is 13,5 miljard jaar oud. De komende jaren verwacht Franx sterrenstelsels te kunnen bekijken die hun licht 13 miljard jaar geleden uitzonden. ‘Er is bewijs dat de vroegste sterrenstelsels toen ontstonden. Nu kunnen we deze fase eindelijk nauwkeurig onderzoeken.’

Zo ver weg in ruimte en tijd is nog nooit gekeken. In 2003 hadden Franx en zijn Leidse en Amerikaanse collega’s al de primeur de gevoeligste opnamen ooit te hebben gemaakt van sterrenstelsels die 12 miljard jaar geleden hun licht uitzonden. Ze bestudeerden toen bovendien slechts één gebied: de Hubble Deep Field South.

De nieuwe opnames moeten niet alleen informatie opleveren over de aller-vroegste sterrenstelsels. ‘We gaan de periode bekijken van 13 tot 6 miljard jaar geleden. Van de vroegste periode, 12,5 miljard en ouder, weten we nog vrijwel niets; daar kunnen we nu nog bijna niet kijken. Tussen 12,5 en 6 miljard jaar hebben we wel sterrenstelsels gezien, maar de nieuwe faciliteiten stellen ons in staat veel betere statistiek te bedrijven. We kunnen daardoor zeer nauwkeurig in kaart brengen hoe de sterrenstelsels tussen 13 miljard en 6 miljard jaar geleden veranderden door botsingen en andere oorzaken.’

Leiden