Doodsoorzaak gestrande bultrug bekend

De doodsoorzaak van de bultrug die op 12 december op de Razende Bol bij Texel strandde, is bekend. Het dier is op 16 december overleden aan de gevolgen van uitgebreide acute spierschade. Omdat de ingewanden en organen van de bultrug al sterk in ontbinding waren, is de oorzaak van de stranding niet meer vast te stellen. Dit meldt dr. Jooske IJzer, dierenarts-patholoog van de afdeling pathobiologie van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht.

IJzer concludeert aan de hand van grote hoeveelheden vrijgekomen spierenzymen dat de spieren van de walvis ernstig waren beschadigd. “Dit heeft geleid tot zijn dood. De spierschade is ontstaan tussen één en zes dagen voor het overlijden van de bultrug. Het is dus niet te zeggen of de spieren al beschadigd waren voordat het dier strandde. “Het is wel zo dat de spieren van zo’n zwaar zeezoogdier al snel beschadigen door de grote druk die ontstaat als hij op het land ligt”, aldus IJzer.

De spierschade was zo groot, dat de bultrug niet meer kon zwemmen. Door vergaande ontbinding waren de organen niet eens meer herkenbaar, wat goed onderzoek onmogelijk maakte. De oorzaak van de stranding kon dan ook niet worden vastgesteld. “Met een walvis die strandt, moet iets mis zijn”, zegt IJzer. “Helaas was nu niet meer te zeggen wat.” Wel was de bultrug goed doorvoed, dus het dier heeft voor de stranding goed kunnen eten. Om de gezondheidstoestand van een overleden dier goed te kunnen beoordelen, is het noodzakelijk om zo snel mogelijk na het overlijden autopsie te plegen. Omdat er meer dan twee dagen waren verstreken tussen het overlijden op 16 december en het ontleden op 18 december, was de bultrug al te sterk aan het ontbinden.

IJzer vond aanwijzingen dat de bultrug oververhit is geweest, waarschijnlijk ook al voor het overlijden. “De rugspieren zagen er bleek en brokkelig uit. Dit wijst op ontbinding van de spiereiwitten. Dit kan optreden bij hoge temperaturen, vanaf ongeveer 42 graden Celsius.” Een walvis is een zoogdier met een lichaamstemperatuur vergelijkbaar met die van de mens. Alle walvissen hebben een dikke onderhuidse speklaag, die ze beschermt tegen het koude zeewater. Als een walvis op het droge komt te liggen, blijft de speklaag gewoon isoleren. Lucht voert warmte echter veel slechter af dan zeewater waardoor de interne temperatuur van het dier snel oploopt. Dit is ook de reden waardoor de organen van de bultrug zo snel zijn gaan ontbinden na overlijden.

Een belangrijke oorzaak van een stranding kan zijn dat een walvis navigatieproblemen had. Dit is te zien aan beschadigingen van de haartjes in het gehoororgaan, zogeheten epitheelcellen. Deze moeten echter heel vers zijn om er nog iets over te kunnen zeggen. “Het gehoororgaan zit diep in de kop van een walvis, dus het duurt even voordat je erbij bent,” zegt Steven van der Mije, collectiebeheerder bij Naturalis Biodiversity Center en hoofd van het Walvisteam. “Eigenlijk zijn we hiervoor bij elke gestrande walvis bijna altijd te laat.”

In het geval van de bultrug zijn de epitheelcellen helemaal vergaan; alleen het gehoorbeen is over, maar daar is niets aan te ontdekken. Het skelet van de bultrug is naar Naturalis Biodiversity Center vervoerd. De afgelopen weken zijn alle vlees-, vet- en bloedresten van de botten geweekt in een bak met water. Na te zijn gebleekt en gedroogd wordt het skelet toegevoegd aan de wetenschappelijke collectie. Daar is het beschikbaar voor onderzoekers wereldwijd die meer willen weten over anatomie, evolutie en ontwikkeling van bultruggen en andere zeezoogdieren. Het skelet wordt niet in het museum tentoongesteld. Buiten de doodsoorzaak is er meer te leren van een overleden zeezoogdier. Ander wetenschappelijk onderzoek dat nog plaatsvindt, is dat naar de genetische afkomst. Hiervoor zijn huidmonsters genomen voor DNA-analyse, waarmee verwantschap kan worden aangetoond met bestaande groepen bultruggen. Er is ook toxicologisch onderzoek gestart naar de chemische residuen in het vetweefsel, zodat we weten wat voor stoffen en mogelijke vervuiling er in het voedsel van de bultrug zaten.

De resultaten van deze onderzoeken laten nog een paar maanden op zich wachten. Hogeschool Windesheim in Zwolle gaat in samenwerking met bedrijven in filter- en watertechnologie de baleinen onderzoeken op hun filtereigenschappen. Hieruit kunnen mogelijke industriële toepassingen voortvloeien. Foto’s van de staart van de bultrug worden aan meerdere internationale databases met bultrugstaarten gezonden. De staarttekening van bultruggen verschilt per individu, zodat die fungeert als een vingerafdruk. Mogelijk is via de databases terug te vinden om welk individu het hier gaat. 

Vragen en antwoorden over het onderzoek zijn te vinden op de informatiepagina van Naturalis Biodiversity Center www.naturalis.nl/nl/kennis/walvisstranding/

Leiden