Deel dit bericht!  

Zwaarden, mummies en Romeinen in RMO

Magische zwaarden, terug gekeerde mummies, Romeinen langs de kust, en Baalbek Bewonderd. Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden neemt op 1 april, met maar liefst drie tijdelijke tentoonstellingen, de geheel vernieuwde tentoonstellingszaal op de eerste verdieping in gebruik. De bezoeker kan er dan “een rondje lopen”, aldus directeur Wim Weyland, die zijn openingstoespraak al gereed heeft, maar toch een spannende 24 uur tegemoet gaat. Er wordt her en der nog gehamerd, met ladders gesjouwd, geplakt en samengesteld. De algemene indruk is dat het RMO het wéér doet; duidelijke, rustige tentoonstellingen “met een hoge educatieve waarde”, volgens één van de bruikleengevers (van zwaarden). Dat kan het museum aantoonbaar: “Onze tentoonstelling Egyptische Magie (2010) haalt nu in Québec een half miljoen bezoekers. In Leiden 90.000. We doen het in het buitenland dus beter dan hier”, grapt Weijland.

Verslaggeefster Maaike Lek was ook aanwezig bij Rijksmuseum van Oudheden en sprak met Ruurd Halbertsma, Conservator klassieke wereld en Romeins Nederland, Wim Weijland, directeur Rijksmuseum van Oudheden, Annemarieke Willemsen, conservator Nederland in de Middeleeuwen en egyptoloog Marein Meijer.

Vakkennis
“Zo’n tweeduizend jaar” is het antwoord op de vraag hoe lang het ongeveer zal hebben geduurd om de kunst van het mummificeren te vervolmaken. Het moet ook veel kennis en vaardigheid hebben vereist om een lichaam zo te conserveren en te prepareren. ‘Egypte. Land van onsterfelijkheid’ vertelt dat verhaal, laat dat zien. Ook de rituelen en de ideeën over onsterfelijkheid spelen daarin een rol. En de soms heel alledaagse consequenties daarvan. Zoals de grafbeeldjes die rijkeren meekregen opdat zij in het hiernamaals niet zélf hoefden te werken voor de kost, maar dat de beeldjes konden laten doen. Of de rijk versierde ‘dodenboeken’ vol met instructies, adviezen en spreuken. En dan liggen er, na zeventien jaar niet in het openbaar te zien zijn geweest, mummies en hun sarcofagen.

Verzamelwoede
“Natuurlijk had ik die graag willen hebben”, vertelt de verzamelaar over de mummies. Hij verzamelt (vooral) zwaarden, bij voorkeur gotische. Hij heeft “een heleboel” objecten thuis, maar van zijn verzameling zwaarden zijn er nu zeven in het RMO te zien. Hoe het begon? Als kind geïnteresseerd in wetenschap – “ik wilde achtereenvolgens ornitholoog, bioloog, geofysicus, archeoloog worden en werd uiteindelijk sterrekundige/wis- en natuurkundige”- maar het begon met het zien van een strijdknots in het Legermuseum in Leiden en een nummer van Illustrated Classics “en later als Internet er is, dat weer eens opzoeken en ontdekken dat er op een veiling een tweehandszwaard te koop is. Dat is in 2003”.

Schatgraven op zolder
Dat verzamelen heeft iets van “hebberigheid, maar ingeperkt door je financiën, je ruimte en je tijd”, vertelt de verzamelaar. Hij blijkt door het verzamelen nieuwe verzameldoelen te vinden, vandaar de stap van zwaard naar mummie via tussenverzamelingen. Inmiddels is hij een internationaal gevraagd expert op het gebied van (middeleeuwse) zwaarden, naast zijn ‘normale’ werk: “Zo’n zwaard woog tussen de 850 gram en twee kilo. Geen vier kilo zoals sommige namaak”. Waar ze thuis aan de plafondbalken hangen, pronken ze nu in bruikleen in het RMO. “Schatgraven op zolder” is de term die in het gesprek voorbij komt: over de mensen die ergens in huis historisch interessante objecten, of verzamelingen, hebben, maar onzichtbaar.

Persoonlijkheid
‘Vlijmscherp Verleden’ is (voor mannen en jongens) wellicht de boeiendste expositie. Zwaarden hebben aantrekkingskracht. Niet voor niets bestaan ze wereldwijd en bestaan ze al heel lang. De tijd dat een zwaard een teken van sociale status was, ligt dan achter ons; de fascinatie is er nog. Zwaarden werden gemaakt van bijvoorbeeld brons: kostbaar en geen natuurlijke delfstof. Niet verwonderlijk dat de opkomst van elites samenvalt met die van zwaarden. Zwaarden beklemtoonden de positie van de drager: niet alleen rijk, maar ook beschikkend over leven en dood. Zoals het reusachtige (Nederlandse) ceremoniële Rijkszwaard, dat er indrukwekkend en kostbaar uitziet (maar niet ís). Een tip: er bestaat een uitgebreid overzicht van bronnen voor wie is geïnteresseerd in zwaarden.

Mijn zwaard, dat ben ik
“Zwaarden bleven 99% van de tijd in de schede. Er zijn niet veel skeletten gevonden met dodelijke zwaardbeschadigingen. Eigenlijk was wapengeweld tot de Eerste Wereldoorlog vrij beperkt”: weg is het beeld van slagvelden met mannen die rondmaaiend met zwaarden dood en verderf zaaien. Er zijn wel executiezwaarden te zien, maar zwaarden blijken eerder alter ego’s te zijn: een persoonlijk teken van de drager (en vaak met een naam). Vandaar de mee begraven zwaarden, de waarschijnlijk ritueel in reinigend water geworpen zwaarden, de ceremoniële zwaarden en de eigenlijk veel minder voorkomende ‘gewoon verloren’ zwaarden. Maar misschien nog het meest tot de verbeelding spreken de na 3500 jaar herenigde zes magische zwaarden, afkomstig uit één smederij. Of de Vikingzwaarden: topkwaliteit, soepel maar slagvast. Ze werden niet voor niets een eeuw lang gemaakt in Rijnland.

Romeinen aan de kust
De derde tentoonstelling is heel anders. Althans, de aandacht gaat niet uit naar de mystieke wereld van de Romeinen, maar wel naar de kustnederzettingen en de vindplaatsen van Romeinse resten. Dan blijken de Romeinen niet alleen langs de Limes, zo ongeveer de Rijn, bivakkeerden, maar ook kustplaatsen kenden met havens en verdedigingswerken. Waar Dummie de Mummie (gratis boekje/speurtocht) kinderen ‘Egypte’ laat verkennen, doen maquettes en vooral een bootjesspel en quizvragen dat bij ‘de Romeinen’.

Niet over het hoofd zien
“We gaan dat in de toekomst doorzetten”, zei directeur Weijland erover. Hij heeft het dan over de makkelijk over het hoofd te ziene tentoonstellingen die het RMO op de begane grond inricht. Daarin spelen moderne technieken en interpretaties van klassieke objecten de centrale rol. Baalbek Bewonderd is er een exponent van: schilderijen door Teun van Staveren, geïnspireerd door de bouwkunst en bouwwerken van Baalbek in de Bekaa-vallei. In de centrale Tempelzaal even achter de tempel kijken, dus.

Oktober 2016
De ontknoping nadert. RMO heeft nu nog één afdeling – Egypte – te gaan voordat de renovatie annex verbouwing in oktober van dit jaar wordt afgerond.