Deel dit bericht!  

De strijd om de universiteit

Gestaald kader is het niet. Evenmin zijn het geharnaste actievoerders, gelet op de woorden van één van de sprekers: “Ik had eigenlijk een paar toga’s verwacht op een verregend plein”. Volgens de aanwezige politieman zijn er zo’n 750 mensen op het zonovergoten Leids plein, het Gerecht. Dat is de opkomst bij de alternatieve ‘de ware’ opening van het academisch jaar. Op minder dan honderd meter van de plechtstatige officiële opening in de Leidse Pieterskerk. “Dat is veel, want dan zit je wel aan de max voor dit plein”, zegt hij er nog bij.

Eigenaar
Maandagmiddag benadrukt iedereen dat het om iets uitermate serieus gaat. Niet per sé de bezuinigingen, niet per sé de huisvesting, niet per sé de werkdruk; boven al gaat het over de academie als gemeenschap. Of, zoals Ingrid Robeyn van WO in Actie het formuleerde: “Een universiteit is geen bedrijf in handen van CvB’s. De universiteit is van óns. (…) Wíj zijn de universiteit.” Dat maakt meteen duidelijk waarom dit dus de ware opening van het academisch jaar is.

Netjes
Het is eigenlijk een van de weinige momenten dat een klein beetje sprake is van een actie-stemming. Het Gerecht ademt vooral de sfeer van nette mensen die netjes luisteren naar anderen die vertellen wat niet goed is. Een paar borden met leuzen boven de menigte, af en toe instemmend geklap en gejuich, veel vierkante rode lapjes stof van WO In Actie, geen enkele wanklank. Netjes maakt het niet minder serieus. “Er zijn hier nu mensen die voor het eerst van hun leven bij een demonstratie zijn”. Stampen, gooien of gillen doen ze niet. Maar wat vanaf het podium wordt gesteld, wordt wel met enthousiasme ontvangen: “De polder loopt tegen z’n grenzen aan. (…) Dit is een politieke strijd, geen bestuurlijk overleg. (…) We moeten de druk opvoeren. (…) Verkiezingsprogramma’s zijn essentieel”.

Zelfstandigheid
Paul de Beer (namens FNV/VAWO) schetst een beeld dat platte bezuinigings(drift) ver te boven gaat. Het is botsing van visies, van beelden van wat een academie, een universiteit is. In zijn optiek is dat een gemeenschap waar alternatieve zienswijzen en gedachten vrijelijk kunnen worden ontwikkeld en getoetst. “Een echte wetenschapper werkt als een kunstenaar. (…) Maar probeer maar eens een proefschrift goedgekeurd te krijgen dat onorthodox is”. Dát is wat minister Van Engelshoven van Onderwijs wordt verweten; dat de bevoordeling van technische opleidingen ten koste van geesteswetenschappen vooral ook een idee introduceert van een afhánkelijke en versmalde universiteit. Een universiteit waar aantallen publicaties belangrijker zijn dan oorspronkelijkheid: “Het zijn geen werkelijke bijdragen als het gestandaardiseerd gebeurt”.

Maatschappelijk
Misschien dat De Beer het meest uitgesproken is, maar dat neemt niet weg dat ook de andere sprekers in dezelfde richting wijzen. De “burgerschapsuniversiteit” van Giselinde Kuipers (hoogleraar sociologie, UvA) benadrukt ook dat ‘dingen anders zien’. Haar analyse is dat de universiteit zich heeft afgewend van de rest van het onderwijs. (…) Zoekend naar de slimste leerlingen”. Maar burgers zijn méér dan studie-objecten. Het zijn súbjecten die meedenken en -praten. De universiteit hoort, kortom, midden in de samenleving te staan. Daar past een afname van alfa- en gamma-wetenschappen, de geesteswetenschappen bijvoorbeeld, niet bij. Multi- en interdisciplinaire benaderingen: dát is wat goed onderzoek karakteriseert.

Actievoerders
Het is wat Arne Smeets benoemt als ‘de egelstelling waarin we nu zijn gedwongen’: Verdedigend, sterker, vooral het eigenbelang verdedigend. “Alfa, bèta, gamma: eigenlijk is het antiek. Achterhaald. (…) Alle goede wetenschap is maatschappelijk relevant”. Het zijn de momenten waar de aloude discussie over nut en noodzaak van wetenschap en wetenschappelijke vrijheid even opdoemt. Maar het maakt ook duidelijk dat de academische wereld tot nu defensief reageert; proberend duidelijk te maken waarom een vakgebied reden van bestaan heeft. Maar dat defensieve staat ter discussie. Ze vallen haast niet op, de tussenzinnen als ‘dit ben ik als wetenschapper niet gewend’ (gejuich na een duidelijke stellingname), of ‘komend academisch jaar wordt het jaar van actie’ (gevolgd door zowaar ‘actie, actie, actie’ op het plein), of ‘jullie zijn best bedreigend zeg, als jullie allemaal joelen’. Dat laatste na de mededeling dat de minister in de Pieterskerk heeft verklaard ‘de universiteiten hoog te hebben zitten’.

Aftreden
Als die botsing van zienswijzen de basis is, dan is de discussie nog een lange en stevige. Paul de Beer zei daarover: “Meer geld alleen zal niet voldoende zijn, en, zeg ik zachtjes, misschien niet eens noodzakelijk”. Het zou weleens veel fundamenteler kunnen zijn. In dat licht is het saillant dat op het plein D66-kamerleden aanwezig waren en daarmee protesteerden tegen een D66-minister. Rens Bod (WO in Actie) zag het gebeuren: “Solidariteit leek lange tijd niet meer te bestaan aan de universiteit. Daar is hij teruggekeerd. (…) Word lid van een vakbond. Slechts 20% is lid. We moeten dit sámen doen!”. Dat was het andere glasheldere moment: “Wij willen een minister die opkomt voor de wetenschap. Wij willen geen minister die het onderwijs kapot maakt. (…) WO in Actie zegt het vertrouwen in deze minister op en roept haar op om af te treden”. Daaraan is geen woord Chinees.

Reactie Rector Carel Stolker

Chris de Waard was in de Pieterskerk bij de (andere) opening van het academisch jaar en vroeg rector magnificus Stolker daarnaar én naar de WO in Actie-actie.

Wetenschappers voelen zich in de steek gelaten door dit kabinet. Ik heb nog nooit zo veel boosheid in het hoger onderwijs meegemaakt. Vanmiddag ga ik er ⁦voor pleiten om weer echt met elkaar in gesprek te gaan. Dit moet ons land toch beter kunnen! https://t.co/eVZxxeJLxy

— Carel Stolker (@CarelStolker) September 2, 2019