Tentoonstelling Besmet! ingehaald door actualiteit: ziekte X werd coronavirus

Met de tentoonstelling Besmet! over de uitbraak van besmettelijke ziekten kon Museum Boerhaave van tevoren niet bevroeden hoe actueel het gekozen thema zou zijn. Zo actueel dat het Leidse museum in maart zelf in lockdown moest. Maar omdat de tentoonstelling drie maanden werd uitgesteld, was het mogelijk om in te spelen op de actualiteit. Zo kreeg de rode draad van de tentoonstelling, ziekte X, niet alleen een eigen gezicht maar ook een eigen naam: het coronavirus.

Mediapartner Omroep West nam alvast een kijkje bij de tentoonstelling, die volgende week door de Koning wordt geopend. In de strijd tegen deze pandemie speelde het museum ook nog een kleine, maar toch ook niet onbelangrijke rol, zegt directeur Amito Haarhuis. “Tijdens de coronacrisis dreigde er een groot tekort aan IC-bedden en beademingsapparatuur. Toen was er een team van de TU Delft, die heeft op onze database zitten snuffelen. Zij vonden een zestig jaar oud museaal beademingsapparaat in onze collectie. En zij bedachten: als wij nu een mechanisch beademingsapparaat kunnen maken, dan kan dat misschien helpen als er een tekort is.”

Binnen drie weken lukt het de studenten een versie 2.0 te ontwikkelen. “Het mooie is dat het met makkelijk te verkrijgen materialen is gemaakt. Het is ook heel goedkoop, voor een paar duizend euro kun je een beademingsapparaat maken. En met name in landen waar weinig beademingsapparatuur is, zoals in Latijns-Amerika, is er interesse om deze apparaten zelf te gaan maken.”

‘Vergeten waarom er vaccins zijn’
Besmet! toont volgens Haarhuis aan hoe belangrijk de rol is van de wetenschap in de strijd tegen ernstig besmettelijke ziekten. Zo zijn er bijvoorbeeld dankzij het vaccin nauwelijks nog kinderen in Nederland die sterven aan de mazelen. Volgens Haarhuis denken mensen hierdoor onterecht dat het een onschuldige ziekte is: “In de jaren dertig overleden jaarlijks 200, 300 kinderen aan de mazelen. Daarbij konden ook allerlei complicaties optreden: longontsteking, hersenvliesontsteking, oorontsteking. We zijn soms vergeten waarom we inenten.”

De tentoonstelling geeft ook een goed overzicht van de belangrijkste epidemieën en pandemieën door de jaren heen. Van de pest in de veertiende eeuw – met naar schatting zo’n 75 tot 200 miljoen doden de grootste pandemie ooit – tot bijvoorbeeld cholera, tyfus, mazelen, pokken, polio en, van recentere datum HIV/AIDS – dat ruim 32 miljoen slachtoffers heeft gemaakt.

Door de geschiedenis heen zijn er volgens Haarhuis parallellen te trekken: “Besmettelijke ziekten hebben altijd geleid tot angst en het aanwijzen van een zondebok, stigmatisering. Dat zag je bij hoe er werd omgegaan met leprozen en HIV/AIDS, maar dat zie je nu ook weer bij corona. Aan de andere kant vertellen we ook het verhaal hoe er altijd zorg is geweest voor de medemens en hoe geneeskundigen en wetenschappers altijd methoden uit de kast hebben gehaald om de ziekte op te lossen.”

Toch leert de tentoonstelling dat de wetenschap ook niet overal meteen een antwoord op heeft en elke keer weer voor nieuwe uitdagingen staat: “Voor HIV hebben we nog steeds geen vaccin gevonden. Maar we kunnen het wel goed behandelen met virusremmers. Dus het laat zien dat de wetenschap heel veel kan. Maar dat er altijd weer een kans is dat er een nieuwe, onbekende ziekte de kop opsteekt en daar moeten we ons ook altijd op blijven voorbereiden.”

Cultuur Leiden