Duurzaamheidsvoucher op de deurmat: effectief groen beleid of symboolpolitiek?

Of ze ‘m gaan gebruiken? Dat weten ze nog niet. Maar het grootste deel van de bezoekers van winkelcentrum de Kopermolen in de Leidse Merenwijk is op een regenachtige woensdagochtend niet eens op de hoogte van de teGOEdbon voor duurzaamheidsmaatregelen. Die bon viel de afgelopen maanden in elk Leids koophuis op de mat. Toch besteedt de Gemeente Leiden 1,3 miljoen euro aan het plan dat de CO2-uitstoot van huishoudens omlaag moet brengen. Is dat een investering die de verduurzaming van de stad ook echt ten goede komt?

Door Kim Bakker, Simon Grijzenhout, Flip Linssen en Flora den Bieman

De teGOEDbon is een voucher van 70 euro waarmee kleine duurzaamheidsmaatregelen, zoals tochtstrips en LED lampen, of grotere investeringen zoals een inductieplaat deels kunnen worden gefinancierd. De teGOEDbonnen passen in een brede maatschappelijke trend van verduurzamen. Het doel: de CO2-uitstoot van de Leidse huishoudens omlaag brengen om zo dichterbij de klimaatdoelen te komen. Het is slechts één van de maatregelen uit het Leidse Duurzaamheidsplan 2020-2023 (pdf) waarin staat hoe deze doelen bereikt moeten worden.

We laten mensen ervaring opdoen met kleine dingen, zoals tochtstrips en radiatorfolie, die allemaal bijdragen aan verduurzaming van de stad

De actie wordt betaald met ruim 3 miljoen euro uit de Regeling Reductie Energiebesparing van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Van dat bedrag is 1,3 miljoen bestemd voor Leiden, de rest gaat naar andere gemeenten in de regio. Het Ministerie stelt 90 euro per huishouden beschikbaar. De precieze aanpak kan de gemeente vervolgens zelf invullen, maar het uitdelen van de vouchers is wel één van de opties die door het ministerie wordt aangedragen.

Volgens wethouder Fleur Spijker (Duurzame Verstedelijking) wordt de Leidenaar met deze campagne bewust gemaakt van de mogelijkheden om een eigen woning te verduurzamen. “We laten mensen ervaring opdoen met kleine dingen, zoals tochtstrips en radiatorfolie, die allemaal bijdragen aan verduurzaming van de stad. Het is een mooie eerste stap naar een klimaatneutraal 2050.”

Oegstgeest aan kop
In de Leidse gemeenteraad werd het initiatief echter kritisch ontvangen. “Wij zijn zeker niet enthousiast”, zegt PvdA-duo-raadslid Arjen Liemburg. “De uitvoeringskosten van 20 euro per voucher van 70 euro zijn te hoog. We vragen ons af of het niet efficiënter is om minder vouchers uit te delen met een hogere waarde.” Ook de Partij voor de Dieren ziet haken en ogen. Raadslid Harbert van der Kaap noemt de vouchers ‘symboolpolitiek’. “De gemeente laat met deze actie zien dat ze iets groens doen, maar het daadwerkelijke effect is minimaal”, aldus het raadslid.

Ook vragen beide partijen zich af of het geld niet beter naar de Leidse huurders kan gaan. “Juist in gezinnen met minder geld kan zo’n klein bedrag een groot verschil maken”, zegt Van der Kaap. Liemburg ziet nog een mogelijkheid: “regel het via de woningcorporaties, zij kunnen pas echt meters maken.”

Een kritische noot is ook wel op z’n plek. Vooralsnog lijken namelijk maar weinig Leidenaren de weg naar de bouwmarkt te vinden om daar hun voucher in te wisselen. De Omgevingsdienst West-Holland houdt bij hoeveel bonnen er per gemeente al zijn ingewisseld. Leiden blijft achter in vergelijking met de andere gemeenten. In Oegstgeest is bijvoorbeeld al 69 procent van de vouchers ingeleverd, in Leiden is dat een schamele 21 procent. Volgens Spijker komt dat doordat het project nog in ‘de aanloopfase’ zit. ’’Je zal zien dat als het voucherproject eenmaal draait, het ook goed draait.’’

Tekst gaat verder onder de grafiek

Het percentage bonnen dat per gemeente al ingewisseld is. (Bron: Omgevingsdienst West-Holland)

Het verschil is deels te verklaren door de planning van Klimaatroute, een organisatie waar de gemeentes mee samenwerken. “Bewoners kunnen hun voucher bij ons inleveren voor een duurzaamheidsadvies”, vertelt een woordvoerder. “Wij komen aangekondigd langs in de wijk. In Oegstgeest hebben we dat al gedaan en was het een groot succes. Leiden volgt later dit jaar.”

Overheadkosten
Een beetje haast zit daar echter wel achter, want na 31 december wordt al het geld dat in de gemeenten nog over is, op één hoop gegooid. Van deze gezamenlijke pot kan elke gemeente dan weer gebruik maken. Sowieso kunnen niet alle uitgedeelde bonnen worden ingewisseld: het budget laat dat niet toe. Voor de huiseigenaren is het daarom belangrijk om er snel bij te zijn. Wethouder Spijker voorziet echter geen problemen. “Het zou supergaaf zijn als het volledige bedrag in Leiden wordt besteed. Maar ik zou het niet erg vinden als andere gemeenten het geld dat in Leiden overblijft op een goede manier besteden.”

Voor elke voucher is een bedrag van 90 euro gesubsidieerd vanuit het Rijk. Maar de Leidse huiseigenaren kunnen maar 70 euro hiervan besteden. Dat een groot deel van het beschikbare bedrag opgaat aan overheadkosten, kon op veel kritiek rekenen vanuit de gemeenteraad. Maar volgens de wethouder is het onoverkomelijk. “We hebben geprobeerd om het uit te geven bedrag zo hoog mogelijk te maken”, vertelt ze. “Maar we moeten ook kijken naar afhandeling. De ingeleverde bonnen moeten gecontroleerd worden en er is veel communicatie nodig om dit project onder de aandacht te brengen.”

We kregen veel reacties van mensen die hem niet gekregen hadden of het allemaal maar onduidelijk vonden. Echt soepel gaat het niet

Rest de vraag: wat vinden de Leidenaren van de actie? Tjitske Veldkamp, zelfstandig communicatieadviseur in de energietransitie, is sinds 2019 voorzitter van bewonersinitiatief Duurzame Energie Merenwijk, dat wijkbewoners helpt met verduurzamingsadvies. Ook zij kreeg de voucher thuisgestuurd: “Het verzilveren is best een gedoe met het voorschieten en declareren.” Ook de buurt was gemengd enthousiast. “We kregen veel reacties van mensen die hem niet gekregen hadden of het allemaal maar onduidelijk vonden. Echt soepel gaat het niet.” Maar ze ziet ook voordelen. “Ik denk dat het een goede bewustwordingsactie is. Je laat mensen zien dat je met een klein bedrag al een groot verschil maakt. Hopelijk zet dat aan tot meer’’.

Misser
Anne-Marie Pronk is expert in klimaatcommunicatie en houdt zich bij duurzaamheidsorganisatie Urgenda bezig met energiebesparing. Zij heeft twijfels bij de actie. “Een voucheractie als deze heeft zo z’n charme”, vertelt ze, “iedereen kan zijn steentje bijdragen. Maar daar zit tegelijkertijd het pijnpunt. Met alleen kleine steentjes bijdragen komen we er niet, er is veel meer nodig om het klimaatprobleem op te lossen. Geen enkele klimaatactie bereikt zijn doel als je daarbij laat. Het moet vergezeld gaan met het grotere verhaal. Vertel waarom we het doen. Dan kan het heel goed werken.”

Maar is bewustwording dan alleen relevant voor huizenbezitters? De vouchers zijn immers alleen uitgedeeld aan huiseigenaren, Leidse huurders blijven vooralsnog verstoken van hulp met verduurzaming. Een misser, vindt Pronk: “We weten uit wetenschappelijk onderzoek dat buitensluiting in het brein dezelfde reactie geeft als lichamelijke pijn. Het gevoel dat je niet meegenomen wordt is funest voor het draagvlak. Terwijl je iedereen, kopers én huurders, juist zo hard nodig hebt om te verduurzamen.”

Ook huurders maken kennis
Volgens Spijker zijn zorgen over huurders niet nodig. “Vanuit het Rijk is toegezegd dat de volgende regeling voor huurders gaat zijn. Het doel van dit soort regelingen is dat inwoners van Leiden kennismaken met verduurzaming. Daarin maken we geen onderscheid tussen kopers en huurders. De volgende regeling is voor huurders en er is er ook al een proef gestart in samenwerking met de wijkambassadeurs.”

Die actie werd opgezet door Duurzame Energie Merenwijk en is inmiddels uitgerold door de hele stad. De Gemeente Leiden ondersteunt. “Huurders kunnen in samenwerking met een hiervoor opgeleide Energiecoach gratis kleine maatregelen nemen”, vertelt voorzitter Veldkamp over het plan. “Heel fijn natuurlijk dat het zo kan, maar liever hadden we gezien dat de gemeente dit zelf had geïnitieerd of dat we samen zouden kunnen werken met de huurcorporaties.”

Ik zou heel graag LED lampen aanschaffen, maar met mijn lage inkomen is dat echt niet haalbaar

Een verduurzamingsactie speciaal voor hen, dat zien ook de huurders in de Merenwijk wel zitten. ’’Ik zou heel graag LED lampen aanschaffen, maar met mijn lage inkomen is dat echt niet haalbaar. Met zo’n voucher zou ik het wel weten”, klinkt het op woensdagochtend. Over één ding zijn alle bezoekers van winkelcentrum De Kopermolen het in ieder geval eens: “Verduurzamen is een taak van de gemeenschap. Dan bereik je veel meer dan alleen.”

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden.

Duurzaamheid Leiden Oegstgeest Politiek Regio