Herijking gemeentefinanciën: Leidse buurgemeenten leven tussen hoop en vrees

Vanaf 2023 wordt het geld dat de rijksoverheid via het Gemeentefonds jaarlijks overmaakt aan de gemeenten in Nederland op een nieuwe manier verdeeld. Het Gemeentefonds is met ruim dertig miljard euro per jaar de belangrijkste inkomstenbron voor gemeenten die zelf alleen de OZB en het parkeergeld kunnen gebruiken voor substantieel hogere inkomsten. Andere belastingen mogen alleen kostendekkend zijn. De nieuwe verdeling zorgt ervoor dat kleinere gemeentes fors minder inkomsten kunnen krijgen, maar die zijn niet van plan om bij de pakken neer te zitten.

Over de herijking van dat Gemeentefonds wordt al heel lang gesproken. Zo vinden centrumgemeenten, zoals Leiden, het niet terecht dat ze allerlei voorzieningen in de lucht houden waar de inwoners van kleinere regiogemeenten wel gebruik van maken, terwijl ze er niet aan meebetalen. In onze regio steekt de gemeente Leiden bijvoorbeeld flink wat geld in voorzieningen als de Leidse Schouwburg en de IJshal Leiden.

De herverdeling komt dan ook vooral de gemeenten met een centrumfunctie ten goede. Leiden rekent op een verhoging van zo’n 4,2 miljoen per jaar, zo vertelt wethouder Paul Dirkse die de Leidse financiën in zijn portefeuille heeft. De extra miljoenen die naar Leiden vloeien, gaan ten koste van de kleinere buurgemeenten. Deze zogenoemde ‘nadeelgemeenten’ zijn vooralsnog niet van plan zich in dat lot te schikken.

Kritiek op herverdeling
Wellicht is dat ook niet nodig, want de herverdeling is nog geen gelopen race. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) die de regering adviseert, is kritisch over de voorgenomen herverdeling. Volgens het advies dat de ROB dinsdag uitbracht, kan de nieuwe verdeling alleen onder voorwaarden en voor beperkte tijd. “Als gevolg van het nieuwe verdeelvoorstel gaan ongeveer vijftig gemeenten er meer dan zestig euro per inwoner op achteruit. Ongeveer veertig gemeenten gaan er meer dan zestig euro op vooruit”, zo heeft de ROB uitgezocht.

Volgens de ROB is de nieuwe verdeling weliswaar beter dan de huidige, maar valt het nieuwe verdeelvoorstel voor sommige kleinere gemeenten zeer nadelig uit, terwijl die gevolgen niet goed te verklaren zijn. Het gaat daarbij met name om gemeenten met veel sociale problematiek. Verder stelt de ROB dat de houdbaarheid van de voorgestelde verdeling beperkt is. Die zou volgens het advies beperkt moeten worden tot een periode van drie jaar met een maximaal herverdeeleffect van vijftien euro per inwoner per jaar.

Ingroeimodel
“Dat ingroeimodel werkt overigens twee kanten op”, legt onderzoeker Dirk Jans van Inergy uit. De consultants van dat bureau helpen gemeenten onder meer met applicatie ‘LIAS PAUW‘ bij het berekenen van de algemene uitkering die ze uit het Gemeentefonds krijgen. “Nadeelgemeenten gaan er op die manier niet meer dan vijftien euro per inwoner per jaar op achteruit, terwijl voordeelgemeenten pas na enkele jaren het maximale nieuwe bedrag krijgen.”

De bedragen waarmee de nadeelgemeenten geconfronteerd worden in de berekeningen van het Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) worden dus flink gedempt als het ROB-advies wordt overgenomen. “Met welke bedragen er gerekend gaat worden als de herverdeling inderdaad per 2023 ingaat, zijn nu nog niet precies bekend”, zegt onderzoeker Jans. “BZK is dit jaar al drie keer met berekeningen naar buiten gekomen. Begin dit jaar waren de bedragen nog gebaseerd op cijfers uit 2017 en in de meest recente publicatie, van 12 augustus, wordt uitgegaan van 2019 als ijkjaar. Maar we moeten dus nog naar 2023.”

Leiderdorp
Bij drie van de vier Leidse buurgemeenten bedraagt het nadeel een getal met zes nullen. “Voor Leiderdorp loopt het met de jaren op tot ongeveer 1,5 miljoen in 2026”, meldt wethouder Daan Binnendijk van financiën desgevraagd.

Oegstgeest
In Oegstgeest kan wethouder Matthijs Huizing van financiën zich niet voorstellen dat de nieuwe bekostigingsregels doorgaan. “Dat zou ons drie miljoen euro per jaar schelen”, weet Huizing die geen idee heeft waarop de gemeente zou moeten bezuinigen om het wegvallen van dat enorme bedrag op te vangen. “Laat het rijk mij maar uitleggen waaraan wij elk jaar drie miljoen euro teveel uitgeven. Dat kunnen ze niet, want dat doen we niet.”

Huizing is blij met de kritiek die er op de herverdeling is. “Als dit door zou gaan, levert dit grote problemen op. Niet alleen in Oegstgeest, maar ook in Zoeterwoude, Leiderdorp en Voorschoten. Zelfs als het ROB-advies wordt overgenomen en een gemeente er niet meer dan 15 euro per inwoner op achteruit zou gaan, praat je nog steeds over 1,1 miljoen per jaar voor Oegstgeest.”

Voorschoten
Voor de gemeente Voorschoten zijn de vooruitzichten minder somber dan voor Oegstgeest, maar ook hier komt de herverdeling hard aan. “Door de herijking van het Gemeentefonds ontvangen we ongeveer 1,2 miljoen euro minder per jaar”, zegt wethouder Marcel Cramwinckel die de gemeentefinanciën onder zich heeft.

Zoeterwoude
Ook Zoeterwoude komt er bij de nieuwe bekostigingssystematiek niet goed vanaf. “We krijgen 105 euro minder. Dat is per inwoner”, vertelt wethouder Ton de Gans. Voor Zoeterwoude telt dat, zonder de compensatie, op tot 887.250 euro per jaar. “En dat is inderdaad veel geld”, beaamt De Gans die ook nog maar moet zien dat de plannen doorgaan.

“Het advies dat de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) gisteren uitbracht over de herijking is redelijk kritisch.” Hoe Zoeterwoude het nadeel gaat opvangen, is volgens De Gans aan de nieuwe coalitie die na de gemeenteraadsverkiezingen in maart volgend jaar aantreedt. “We moeten eerst ook maar eens kijken wat er daadwerkelijk doorgaat en welke veranderingen er nog komen.”

Leiden Leiderdorp Maatschappij Oegstgeest Politiek Voorschoten Zoeterwoude