Achter de voordeur van de voorkeurstem: 'De verliezers van de voorkeurstem'

In deze serie gaat journalist Hidde van Slooten in op het fenomeen voorkeurstemmen bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. In dit deel richt hij zich op de vragen: Welke kandidaten vielen buiten de gemeenteraad doordat ze werden ‘ingehaald’ door kandidaten met voorkeurskandidaten en hoe kijken zij daar tegen aan?

Aflevering 5 van de podcast: Achter de voordeur van de voorkeurstem, de verliezers.

Waar er winnaars zijn, zijn er vaak ook verliezers. Door voorkeurskandidaten worden er mensen ‘ingehaald’ op de lijst en vallen ze buiten de boot. Ook in Leiden zijn daardoor dit soort  ‘verliezers’, al valt het hier wel mee. Uiteindelijk zijn er maar vier kandidaten echt te beschouwen als ‘verliezers van de voorkeurstem’. Of ze verloren hebben is ook maar de vraag. Vooral bij GroenLinks is het lastig om te spreken over verliezers, aangezien ze de grote winnaar waren bij de gemeenteraadsverkiezingen.

Alex Friso (nummer 9)  en Houssam Boutaïbi (nummer 10) waren de dupe van de grote hoeveelheid stemmers op Tineke Hoogeboom en Rosie van Peijpe. Ze zaten er gelukkig niet mee. De twee gingen voor de verkiezingen überhaupt niet uit van een zetel in de raad. “We hadden acht zetels en we gingen uit van een verlies, dus een zetel voor mij zag ik niet als erg realistisch vlak voor de verkiezingen”, aldus Boutaïbi. Friso stond hier ongeveer hetzelfde in. Hij stelt ook dat het niet om hem draait. “Als ik niet verkozen zou worden, dan zou ik lekker andere dingen gaan doen. Ik ben niet een beroepspoliticus die per se een baantje wil hebben. Er zijn genoeg andere leuke banen.”

Boutaïbi vult nog aan dat hij het best wel tof vindt dat hij ingehaald is. “Het zegt namelijk dat onze kiezers het belangrijk vinden dat er vrouwelijke vertegenwoordiging is. Iets wat ik alleen maar toejuich.”

Alsnog
Bij de PvdA was Marc Newsome in eerste instantie de kop van jut. Hij behaalde niet de hoeveelheid stemmen die nodig was voor een voorkeurszetel in tegenstelling tot Martijn Otten en Esmee van Meer die dat wel lukte. Newsome was als campagneleider verantwoordelijk voor de algemene campagne van de sociaaldemocraten en had geen persoonlijke campagne gevoerd als nummer 3.  Dat hij niet verkozen werd, de dagen na de verkiezingen wel een klap, maar al snel was hij er overheen. Hij bekeek het zakelijk en zag het als een gegeven, waar hij verder toch geen invloed op had.

Het vooruitzicht dat hij na de coalitieonderhandelingen alsnog in de raad zou komen, hielp daarbij, maar ook de steun van zijn partijgenoten deed hem goed. Na de onderhandelingen over de coalitie werd Newsome toen hij alsnog de gemeenteraad in kwam direct fractievoorzitter.  Zijn beperkte hoeveelheid stemmen nam hij mee in zijn overweging om fractievoorzitter te worden, maar het vertrouwen van de fractie was van groter belang om het te doen. Hij was ook de persoon die recht had op de vrijgekomen zetel en op dat moment dus gewoon volwaardig lid van de fractie.

Inhoud
GroenLinks en de PvdA zijn coalitiepartijen in Leiden. Er was een vooruitzicht dat er een zetel vrij zou komen als de onderhandelingen klaar waren. De ‘verliezers’ staan achter het systeem van voorkeurstemmen en hadden dus óf geen zetel verwacht, óf ze zien het als een gegeven. Bij Harbert van der Kaap (nummer 3) van de Partij voor de Dieren, lag dat anders. Hij werd door zowel Lianne Raat als Malcolm Jones voorbijgestreefd en dat vond hij erg jammer. Als een echte idealist vindt hij dat het om ideeën moet draaien en niet om personen. Dat hij werd ingehaald door Lianne Raat die persoonlijk campagne voerde op wat ze had bereikt in de gemeenteraad, vond hij niet erg. “Ze gaf inhoudelijke argumenten wat ze bereikt had en hoe ze dat voort wilde zetten. Persoonlijk jammer, maar ze heeft het goed recht en speelde op inhoud.”

Wrok
Hij vindt de campagne van Malcolm Jones lastiger. “Hij voerde campagne op diversiteit, wat een goed en belangrijk onderwerp is, maar niet relevant zou moeten zijn. Het zou niet moeten uitmaken hoe iemand eruit ziet of wat dan ook. De persoon is altijd ondergeschikt aan de partij. Dat het dan om persoonlijke kenmerken draait in een campagne, hoe belangrijk het ook is dat die vertegenwoordiging er wel is, dat vind ik jammer. Ik wil niet klinken alsof ik wrok heb, want ik ben blij met Malcolm in onze partij, maar voorkeurstemmen zijn naar mijn mening niet per se iets goeds. Het draait teveel om personen en te weinig om ideeën.”

Toch erkent Van der Kaap ook dat het een gegeven is van het systeem wat we hebben. “Het is het goed recht van de kiezers, maar zoals gezegd, de partij stelt de lijst niet voor niets van tevoren op deze manier op. Het zou echt om de partij moeten draaien en niet zozeer om de personen zelf.” Van der Kaap is nu duo-raadslid en werkt goed samen met de fractie. Lianne Raat heeft daar grote bewondering voor. “Als mij zoiets was overkomen, had ik niet gekund, wat Harbert nu doet.” Van Der Kaap moest ook wel even ‘de knop omzetten’. “Maar uiteindelijk is het doel van onze partij belangrijker dan mijn eigen leed of zoiets.”

Hoe de verliezers van de voorkeurstemmen naar het fenomeen kijken, is dus sterk afhankelijk van de persoon en de context. Als er alsnog een zetel in het vooruitschiet ligt, is het heel anders dan wanneer iemand echt volledig buiten de boot valt. Dit zijn de verschillende verhalen van deze verkiezingen, maar bij volgende verkiezingen en op andere plekken met andere personen zal het weer anders zijn.

In deze serie onderzoekt journalist Hidde van Slooten het fenomeen voorkeurstemmen, in de volgende aflevering zullen we ingaan op de initiatiefnemers. Wie roepen er op tot voorkeurstemmen en wat willen ze er mee bereiken? Wil je meer weten over het onderwerp of heb je vragen of opmerkingen, mail dan naar hiddevs@live.nl Abonneren op de podcast via Spotify kan hier. Dit is het vierde artikel van de serie, de artikelen over de situatie in Leiden, de kiezer en de winnaar kun je hier vinden.

Deze productie is dankzij het Leids Mediafonds tot stand gekomen.

Leiden Politiek Voorkeurstemmen bij gemeenteraadsverkiezingen