Heel vroeger was het een rechtbank, nu wordt er een rechtszaak over gevoerd: het monumentale Ambachts- en Baljuwhuis aan de Voorstraat in Voorschoten. Vastgoedondernemer Boris Bayer wilde het kopen voor 1.4 miljoen euro. Hij tekende het contract, maar de gemeente trok de stekker eruit omdat hij zich niet aan de verkoopvoorwaarden zou hebben gehouden. Tot onbegrip en woede van Bayer. Dinsdag is de rechtszaak in Den Haag waarbij de vastgoedondernemer niet zo zeer het pand, maar vooral zijn gezicht hoopt te redden.
Al jaren probeert de gemeente Voorschoten het Ambachts- en Baljuwhuis te verkopen. Het is een oud pand dat wegrot zolang het achterstallige onderhoud niet gedaan wordt. Bovendien kan een opgeknapt Ambachts- en Baljuwhuis zorgen voor de gewenste impuls van het centrum van Voorschoten. Het pand ging in de verkoop. Wel met een voorwaarde. Jonkheer Hendrik Adolph Steengracht schonk het na zijn dood in 1912 aan de gemeente Voorschoten en legde in een legaat vast dat de publieke functie te allen tijde behouden moest blijven.
Uit een openbaar verkoopproces komt in 2021 vastgoedmagnaat Boris Bayer als winnaar uit de bus, althans dat lekt een maand voor het officiële bericht al uit. In het dorp fronst men de wenkbrauwen. Gedacht wordt aan de oude rechtenfaculteit in Leiden die Bayer had gekocht in 2005 om daarna snel met flinke winst door te verkopen. Ook gaat het over hotel Auberge de Kieviet waarover hij onenigheid heeft met de gemeente Wassenaar. Aan de andere kant staat Bayer wel bekend als iemand die veel ervaring heeft met het opknappen van erfgoed.
Het weerhoudt de gemeente er niet van in zee te gaan met Bayer. De vastgoedondernemer tekent voor het kopen van het Ambachts- en Baljuwhuis voor 1.4 miljoen euro. “De hoogte van het bod was belangrijk, maar niet doorslaggevend”, schrijft de groep van experts die de gemeente begeleidde tijdens het verkoopproces. “Het zoeken was niet naar snel geld, maar naar visie, duurzaamheid en financiële zekerheid op langere termijn.”
Tekenen onder protest
Alles lijkt in kannen en kruiken, maar dat is het niet. Een paar dagen voordat Bayer de koopovereenkomst tekent, geeft hij bij de gemeente aan dat hij de voorwaarden wil aanpassen. Zo vraagt de Wassenaarse vastgoedondernemer of hij de koop samen met de onderneming van zijn vader kan laten verlopen. Niet omdat hij het geld niet heeft, maar vanwege belastingvoordelen bij de erfenis als zijn vader komt te overlijden. Bovendien zou het vermogen van Bayer senior de gemeente meer financiële zekerheid geven.
Intern is de wethouder op de hoogte van de wensen van Bayer. De notaris geeft aan dat de gemeente niet meegaat in zijn eisen. In eerste instantie weigert Bayer daarom de koopovereenkomst te tekenen. Vervolgens krijgt hij van de gemeente een deadline mee.
Een paar dagen later op 10 september 2021 zet hij, weliswaar onder protest, toch zijn handtekening. Bij de gemeente wordt enthousiast gereageerd. Het persbericht dat al klaar staat, wordt diezelfde dag verstuurd. “Nu nog de raad en bibob”, appt een ambtenaar.
Tekst gaat verder onder foto.
Boris Bayer voor het Ambachts- en Baljuwhuis (Foto: Lieuwe van Slooten).
Welke juridische basis
De Bibob-toets is een integriteitsonderzoek dat er voor moet zorgen dat de gemeente geen zaken doet met criminelen. Ze kunnen daarvoor gebruik maken van de diensten van het Landelijk Bureau Bibob (LBB) of het Regionale Informatie- en Expertise Centrum (RIEC). Deze partijen hebben de rechten om bepaalde strafrechtelijke informatie op te vragen. Denk daarbij aan justitiële documenten zoals veroordelingen en verdenkingen. In deze zaak heeft de gemeente Voorschoten geen gebruik gemaakt van bovengenoemde overheidsinstellingen. Wel heeft de gemeente zich laten adviseren en begeleiden door het externe bureau Van Ginneken Consultancy.
Dat is vreemd, vindt universitair docent straf- en bestuursrecht Benny van der Vorm. “Ik snap dat een extern bureau enig advies kan uitbrengen (bijvoorbeeld over de werking van de Wet Bibob), maar het kan geen diepgaand Bibob-onderzoek uitvoeren. Als dit wel is gebeurd, ben ik erg benieuwd op welke juridische basis dit volgens de gemeente is gebaseerd.” Verder is het volgens Van der Vorm opmerkelijk dat het LBB of het RIEC niet wordt gebruikt bij zo’n grote transactie.
De gemeente zegt hierover dat ze omwille van ‘het houden van de voortgang in het proces’ gebruik hebben gemaakt van een extern bureau. Ook dat is gek volgens Van der Vorm. “Het Landelijk Bureau Bibob heeft een termijn van acht weken om te reageren.”
Stampvoetende kleuter
Op 23 september vindt er een kennismaking plaats tussen wethouder Erika Spil uit Voorschoten en koper Boris Bayer. Ook in dat gesprek gaat het weer over de wensen van Bayer om de koopovereenkomst over te zetten naar de onderneming die hij samen met zijn vader heeft. Niet Boris Bayer Beheer B.V., maar Boris Bayer Real Estate. Wethouder Spil geeft in dat gesprek aan dat ze de verkoop eerst helemaal wil afronden. Daarna kan er eventueel pas gesproken worden over de wensen van Bayer. De gemeenteraad is hier niet van op de hoogte en stemt op 7 oktober in met de verkoop van het Ambachts- en Baljuwhuis aan Bayer.
Met het akkoord van de raad moet Bayer alleen nog door de Bibob-toets. Op 19 oktober komen de eerste berichten vanuit het Bibob-onderzoek binnen. “Geen goed nieuws”, klinkt het in een interne appgroep van betrokken ambtenaren. Het voorlopige advies is negatief. “Nog even geen overleg. Er is nog geen definitief advies”, wordt er rondgemaild.
De weken daarna blijft het lang stil. Op vragen vanuit de media bevestigt de gemeente dat de sleuteloverdracht is uitgesteld. Er is meer tijd nodig voor de integriteitstoets. Volgens Bayer is dat niet de reden voor het uitstel. De stukken zouden ergens op een digitaal bureau zijn blijven liggen. Het leidt tot zorgen in de lokale politiek. De SP noemt hem zelfs een stampvoetende kleuter omdat hij publiekelijk klaagt over de gemeente. De kerstvakantie gaat voorbij en op 3 februari komt het hoge woord eruit. Het gemeentebestuur breekt de verkoop van het Ambachts- en Baljuwhuis af. Twee weken later herroept de Voorschotense gemeenteraad, op aangeven van het college, haar besluit om het Ambachts- en Baljuwhuis aan Bayer te verkopen.
Geld
Het leek erop dat de Bibob-toets de reden was dat de verkoop niet doorging. Alleen daar moest immers nog groen licht voor komen. De Bibob-toets is echter nooit afgemaakt en is dus niet de reden dat de verkoop is afgebroken.
Het stoppen van de verkoop zou komen door de aanbestedingsregels. Dat zit zo. Als de gemeente mee was gegaan in het idee van Bayer om de koop samen met zijn vader te laten verlopen, dan zou dat niet eerlijk zijn geweest tegen de andere bieders (Huurder Jos Kriek, de Voorschotense Heerensocieteit en Stichting Monumentbezit). Het idee van Bayer kwam namelijk niet naar voren in zijn eerste bieding. Pas nadat hij de bieding had gewonnen wilde hij de voorwaarden aanpassen en daar mag de gemeente volgens het aanbestedingsrecht niet in mee.
Een ander argument van de gemeente was dat ze dachten dat Bayer niet genoeg geld zou hebben. Iets dat stellig wordt ontkend door het kamp van Bayer. Het geld zou hij wel hebben gehad, maar door inkomende en uitgaande geldstromen zou het niet altijd op zijn rekening hebben gestaan.
Gedoe
Bayer heeft een civiele rechtszaak aangespannen tegen de gemeente die op 6 december behandeld wordt. Volgens hem was het niet meer dan een wens om de verkoop via zijn vader te laten verlopen. Er zit niks achter. De gemeente zou het verkeerd hebben begrepen.
De vraag is of de vastgoedman kans maakt op een schadeclaim omdat de gemeente zich juridisch heeft ingedekt. Naast de Bibob-toets was er nog een ontbindende voorwaarde waarop de verkoop kon worden stopgezet. Namelijk de gemeenteraad. Die besloot op 17 februari haar besluit weer in te trekken en daarmee was aan die ontbindende voorwaarde voldaan. Of de gemeenteraad zomaar had mogen terugkomen op zo’n besluit is aan de rechter.
Misschien is de schadeclaim dan wel niet succesvol en is de kans klein dat Bayer ooit nog het Ambachts- en Baljuwhuis zal kopen, het gaat hem vooral om het redden van zijn imago. Voor de gemeente Voorschoten is het belangrijk dat de zaak snel is afgerond zodat er eindelijk nieuw leven geblazen kan worden in het oude Ambachts- en Baljuwhuis.
Verantwoording
Voor dit onderzoek is informatie gehaald uit meer dan zeshonderd gemeentelijke documenten die vrij zijn gegeven via de wet Wob. Inmiddels is dat de wet Woo. Verder is op achtergrond basis gesproken met meerdere betrokkenen.
Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds.
Sleutelstad Media
Middelstegracht 87A
2312 TT Leiden
E-mail
redactie@sleutelstad.nl
Telefoon Redactie
071 - 5235907
