Boek over hoe het was om tot slaaf gemaakte te zijn

Het is nog maar 150 jaar geleden dat de slavernij écht werd afgeschaft in het Nederlandse koninkrijk. De officiële afschaffing was in 1863 maar omdat tot slaaf gemaakten verplicht waren nog tien jaar voor de slavenhouders te werken, waren ze pas in 1873 echt vrij.

In de geschiedschrijving is veel aandacht besteed aan de economische kanten van de slavernij en aan het gezichtspunt van de slavenhandelaren en slavenhouders. Maar hoe het was om te leven als tot slaaf gemaakte, daarover is veel minder bekend. Karman Fatah-Black en Camilla de Koning brengen daar verandering in met hun boek Ooggetuigen van de Nederlandse slavernij. Van overtocht tot opstand dat sinds kort in de boekhandels ligt. Camilla de Koning vertelde er zaterdagochtend over in Sleutelstad Cultuur.

“Tot slaaf gemaakten hadden dikwijls niet de mogelijkheid om hun ervaringen op te schrijven en wat er was, is dikwijls niet bewaard gebleven”, legt De Koning uit. “Maar met ons onderzoek proberen we toch boven water te krijgen hoe het hun verging. We hebben uit allerlei bronnen zo veel mogelijk gereconstrueerd hoe het moet zijn geweest. Zo ontdekten we steeds meer verhalen van individuele mensen die leefden als tot slaaf gemaakte. In ons boek geven we hun gezichtspunt weer. Daarmee geven we hun een stem.”

Suriname en Curaçao
“Voor ons onderzoek hebben we ons geconcentreerd op de situatie in het Atlantische deel van het koninkrijk, dus Suriname en de Antillen”, legt De Koning uit. “Ook in Indonesië gebruikten Nederlanders tot slaaf gemaakten, maar dat waren dikwijls mensen uit Indonesië zelf. Typisch voor de situatie in Suriname en Curaçao is dat er een uitgebreid systeem van handel uit Afrika bestond. In ons boek beginnen we daar: hoe schepen in de haven voor de kust lagen en tot slaaf gemaakte vrouwen en kinderen soms wel een half jaar op dat schip vastzaten totdat er genoeg slaven aangekocht en aan boord gebracht waren om aan de reis te beginnen. Zo weten we van een jonge vrouw, Rebecca, die door de kapitein seksueel misbruikt werd en die nog voor ze in Suriname aankwam zijn kind baarde. Op het schip.”

Vrijheid
Slavernij ging over via de moeder: een kind dat uit een slaaf gemaakte vrouw werd geboren, was automatisch ook slaaf gemaakt. “Dat kon dus winstgevende business zijn voor slavenhouders”, legt De Koning uit. Slaaf gemaakten konden zich vrij kopen, al kostte dat natuurlijk veel geld. En ook als vrij mens van kleur was je kwetsbaar. “Het verhaal van Jacob en Joseph laat dat zien. Deze jongens werden verbannen van Curaçao als straf voor diefstal. Maar de kapitein die hen van het eiland af moest vervoeren, besloot ze elders als slaaf te verkopen. Gelukkig zorgde dat voor zo veel verontwaardiging dat de gouverneur zich ervoor heeft ingespannen dat ze hun vrijheid weer terug kregen. Al bleven ze verbannen.”

Onderdrukking met geweld
In Suriname leefden veel meer tot slaaf gemaakten dan witte machthebbers. “Alleen met grof geweld kon die witte minderheid de grote groepen tot slaaf gemaakten onder de duim houden. Er zijn in de loop der tijd wel opstanden geweest, maar die werden wreed neergeslagen. Vluchten van een plantage was een hachelijke zaak: als je gepakt werd, kon je de doodstraf krijgen. Toch leefden er in de oerwouden van Suriname groepen gevluchte mensen, de marrons, die hun eigen gemeenschappen vormden. Door de brandmerken was goed zichtbaar dat je tot slaaf gemaakte was en kon je teruggevoerd worden naar je eigenaar. Dat gebeurde ook nog jaren na de vlucht. Er werden zelfs advertenties geplaatst met de naam en met brandmerk van de gevluchte tot slaaf gemaakte.”

Meer onderzoek
“Ons boek staat vol verhalen en uitleg over de leefsituatie van tot slaaf gemaakten’, zegt De Koning “Maar er is nog veel meer onderzoek nodig. Ons boek is een eerste aanzet om de mensen die in de Nederlandse koloniën werden misbruikt als tot slaaf gemaakten, een naam en een gezicht te geven. Zij waren mensen zoals wij allen, die in verschrikkelijke omstandigheden hun leven probeerden te leiden.”

Camilla de Koning vertelt bij Sleutelstad Cultuur over het boek Ooggetuigen van de Nederlandse slavernij.

Cultuur Leiden Maatschappij