Onderzoeker Sjoerd van der Burg: ‘Afweersysteem is een cockpit met talloze metertjes’

De diagnose kanker is geen automatische doodvonnis meer, maar vaak wel de opmaat naar een behandeling met chemotherapie waar je hondsziek van wordt. Immuuntherapie is aan een opmars bezig. Het eigen afweersysteem inzetten om kankercellen te bestrijden. Mooi en hoopvol. Maar nog niet voor alles en iedereen, vertelt onderzoeker Sjoerd van der Burg van het LUMC.

Op Wereldkankerdag, 4 februari, vertelt Van der Burg in het Sleutelstadprogramma Kennismakers over zijn onderzoek naar kankercellen en het afweersysteem. Van der Burg weet nog hoe begin jaren 90 immuuntherapie niet echt serieus werd genomen. “Als je dertig jaar geleden naar congressen ging, dan werd er alleen in de kleine zaaltje gesproken over immuuntherapie. Het duurde wel tot 2013 voordat er echt erkenning kwam.”

In Kennismakers praat presentator Gerry van Bakel met onderzoeker Sjoerd van der Burg (LUMC) over zijn onderzoek naar immuuntherapie om kanker te bestrijden.

Van der Burg is onderzoeker en behandelt zelf geen patiënten, maar werkt wel nauw samen met artsen. “Als je wilt uitzoeken of iets echt werkt, dan zul je dat ook op mensen moeten gaan testen. Vroeger werkten we veel met zogenaamde ‘eindstadiumpatiënten’, end akten nog steeds als je de veiligheid van een therapie wilt testen. Maar om te kijken of het afweersysteem reageert zoals je wilt dat het reageert, moet je testen met een goedwerkende afweersysteem. Dus we willen steeds eerder testen en ook bij gezonde mensen.”

Kapotmaken
Hoe immuuntherapieën in principe werken is hetzelfde als bij een bacteriële infectie. Het afweersysteem neemt iets waar in het lichaam dat er niet hoort en zet een reactie in werking. Kankercellen hebben mutaties in het DNA en dat verandert de eiwitten in de kankercel. Die veranderingen worden door het afweersysteem opgepikt en dat kan dan in actie komen. En er witte bloedcellen op afsturen die de kankercel kapotmaken of opeten of anderszins onschadelijke maken.

“Je afweersysteem maakt de hele dag door afwegingen tussen dood en niet dood in het lichaam”, zegt Van der Burg. “Als het systeem een verandering waarneemt, wij noemen dat een aangrijpingspunt, kan het daarop reageren. Maar niet alle aangrijpingspunten worden herkent. Om dat te verbeteren kun je bijvoorbeeld een vaccin inspuiten. Waardoor het afweersysteem wel in actie komt.”

Rem
Het lijkt een beetje op gas geven, remmen en vervolgens de rem er een beetje afhalen zodat het afweersysteem door blijft gaan met kankercellen opsporen en opruimen. Maar de praktijk is toch wat complexer dan deze vergelijking. Van der Burg ziet het afweersysteem meer als een cockpit van een piloot. “Waarbij honderden metertjes allemaal de juiste kant op moeten staan om om een vliegtuig de goed richting op te sturen. Dat werkt bij ons afweersysteem ook zo. Ik denk dat als er twee of drie van die metertjes verkeerd staan we nu goed kunnen ingrijpen. Maar staan er nog meer metertjes verkeerd, dan hebben we daar nog geen oplossing voor.”

Zowel kanker als immuuntherapie is een verzamelnaam. “Er zijn heel veel soorten kanker, en ook bij iedere patiënt weer net iets anders”, zegt Van der Burg. “Maar in de praktijk worden al bij 29 soorten kanker immuuntherapie gebruikt. Kankers met veel mutaties in het DNA, zoals longkanker en huidkanker. Die hebben veel aangrijpingspunten voor het afweersysteem, waardoor het sneller gezien wordt. Andere kankers zoals alvleesklierkanker en hersentumor creëren zelf een omgeving die het afweersysteem buitensluit.”

Vaccins
Voor Van der Burg en zijn team ligt daar een uitdaging voor de komende tijd. “Mensen die met immuuntherapie worden behandeld doen het vaak lange tijd goed. Maar op een gegeven moment lukt het niet meer en gaat de tumor toch weer groeien. Wij hebben ontdekt dat de tumor niet meer goed zichtbaar is voor het afweersysteem. En om dat om te buigen, ontwikkelen we vaccins die de tumor weer zichtbaar maken.”

De eerste klinische trial zijn afgerond, dus getest bij patiënten. Nu worden de resultaten bekeken en geanalyseerd. “De testen lijken succesvol. Dus kunnen we nu verder gaan sleutelen aan die vaccins. Om mensen die niet meer reageren op immuuntherapie een nieuwe kans te geven.”

Kennismakers is een programma voor nieuwsgierige mensen, over wetenschap, onderzoek en onderwijs. Elke dinsdagavond op Sleutelstad.nl van 19.00-21.00 uur.

 

Leiden Onderwijs Wetenschap Kennismakers