Deel dit bericht!  

Duistere kant Leids verleden: stadsbestuur en universiteit nauw verweven met koloniaal en slavernijverleden

Een burgemeester met een plantage in Suriname en een collectie met schedels uit de koloniale gebieden die gebruikt werden voor rassenwetenschap. Tijdens de presentatie van twee vooronderzoeken naar de rol van het stadsbestuur en de Universiteit Leiden in het koloniaal en slavernijverleden is een andere kant van de geschiedenis te zien.

Uit de onderzoeken van de Universiteit Leiden blijkt dat het Leidse stadsbestuur, inwoners, ondernemers en universiteit aantoonbaar rollen van betekenis speelden in het koloniale en slavernijverleden. Op donderdag 3 april hebben de onderzoekers dr. Ligia Giay, Emma Sow en Sjoerd Ramackers hun bevindingen gepresenteerd in de foyer van het stadhuis en de twee onderzoeksrapporten aangeboden aan burgemeester Peter Heijkoop en Annetje Ottow, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden.

Connecties
Het onderzoek strekte zich uit van het begin van de Nederlandse koloniale ondernemingen en handel in tot slaaf gemaakten rond 1600 in het Atlantisch gebied, Zuid-Afrika en Azië, tot de periode van dekolonisatie na 1945. De uitkomsten van deze onderzoeken staan in twee afzonderlijke rapporten beschreven. Het ene rapport richt zich op de stad Leiden als geheel en verkent de betekenis van de koloniale connecties en de slavernij in stad en samenleving. Het andere rapport focust op de Universiteit Leiden en raakvlakken tussen universiteit en het koloniale en slavernijverleden.

Dat Leiden een belangrijke rol speelde in de koloniale en slavernijgeschiedenis ligt misschien niet voor de hand als stad zonder directe verbinding met de zee. Vanuit Leiden vertrokken er geen slavenschepen. Maar de Leidse stoffen werden wel ingezet als betaalmiddel. En rijke inwoners van de stad investeerden ruim 200.000 gulden aan het begin van de zeventiende eeuw in de oprichting van de West-Indische Compagnie (WIC). Onder de investeerders textielbaronnen, hoogleraren en stadsbestuurders.

Suiker
En dan was er dus ook een burgemeester met een eigen plantage: Johan van der Maersche. Zoals te lezen in het onderzoeksrapport van Sow en Ramackers. De vader van Johan van der Maersche had het familiekapitaal opgemaakt, waarna Van der Maersche zelf naar Suriname ging en decennialang de scepter zwaaide op de suikerplantage Crawassibo. Hij was direct betrokken bij slavenhandel en slavernij. Van der Maersche diende in 1697 een klacht in bij de WIC over de geleverde tot slaafgemaakten. Hij had twintig mensen ‘besteld’, maar kreeg er slechts tien van de WIC.

Ook nadat Van der Maersche in 1719 terugkeerde naar Leiden en meteen in het stadsbestuur werd benoemd, bleef de plantage in zijn eigendom. Terwijl Van der Maersche burgemeester van Leiden is, produceren in Suriname slaafgemaakte mensen voor zijn gewin suiker. Tot aan zijn overlijden in 1743 kwam er ieder jaar een lading suiker over vanuit Suriname.

Erkennen
In een eerste reactie zegt de huidige burgemeester Peter Heijkoop dat het belangrijk is om deze periode als een gezamenlijke geschiedenis te erkennen. “Het is confronterend, maar we gaan hier mee aan de slag.  Omdat het verleden doorwerkt in het nu. In ongelijke machtsverhoudingen en discriminatie. Om recht te doen en lessen te trekken voor de toekomst.”

Verslaggeefster Gerry van Bakel in gesprek met burgemeester Peter Heijkoop over rapport vooronderzoek naar rol van de stad Leiden in koloniaal- en slavernijverleden.

Naast de Leidse elite hadden ook ‘gewone’ Leidenaren te maken met kolonialisme, slavernij en koloniaal geweld. Arme Leidenaren produceerden bij wijze van werkverschaffing uniformen voor het koloniale leger. En de Kweekschool voor Zeevaart voorzag met de opleiding van kansarme jongens in de vraag naar manschappen voor op schepen die naar de koloniën voeren.

De Universiteit Leiden was al langer op de hoogte van het feit dat individuen die een band met de universiteit hadden, betrokken waren geweest bij het Nederlandse koloniale en slavernijverleden. Dit was gebleken uit eerdere historische onderzoeken. Voorbeelden hiervan waren bestuurders, ambtenaren en wetenschappers die in Leiden hun opleiding hadden genoten of aan de universiteit verbonden waren. Maar met al die kennis werd verder niet veel gedaan. “Het is tijd dat we het verleden in de ogen kijken”, zegt rector magnificus Hester Bijl, “juist in het jaar dat we 450 jaar Universiteit Leiden vieren.”

Verslaggeefster Gerry van Bakel in gesprek met rector magnificus Universiteit Leiden Hester Bijl over rapport vooronderzoek naar rol van de universiteit in koloniaal- en slavernijverleden.

“Ik denk dat het heel degelijk vooronderzoek is dat de hele breedte laat zien van de Leidse betrokkenheid. Van fondsen, giften en collecties. We weten natuurlijk wel dat we mensen hebben opgeleid die daar actief zijn geweest, maar om dat hele palet zo te zien, dat is wel confronterend. We bestaan 450 jaar, we vertellen geweldige verhalen waar we trots op zijn en ik denk dat het ook heel belangrijk is om eerlijk te vertellen waar we niet trots op zijn. En ook te erkennen dat er dingen fout zijn gegaan en goed na te denken hoe we daar weer verder mee willen.”

Zowel de Universiteit Leiden als het stadsbestuur van Leiden komen op korte termijn met een nadere, inhoudelijke reactie en het besluit of er vervolgonderzoeken zullen komen. De rapporten zijn online te lezen op de website van de Universiteit Leiden.

Advertentie