Deel dit bericht!  

Boven het maaiveld: 25 jaar archeologie vol verhalen en vondsten

De tentoonstelling ‘Boven het maaiveld‘ in het Rijksmuseum van Oudheden toont ruim vijfhonderd archeologische vondsten uit Nederland en het Caribisch gebied. Samenstellers Ivo van Wijk en Tanja van der Zon bieden een kleurrijk en verhalend overzicht van wat er de afgelopen 25 jaar uit de bodem is gehaald.

“Rond de eeuwwisseling, inmiddels dus zo’n 25 jaar geleden, werd archeologisch onderzoek in Nederland commercieel. Daardoor werd het professioneler en nam het aantal opgravingen en onderzoeken enorm toe”, zegt Ivo van Wijk. Hij is archeoloog en promovendus aan de Universiteit Leiden. Waar archeologie vroeger vooral noodonderzoek was, veranderde dat met nieuwe wetgeving. “Archeologisch onderzoek werd naar voren gehaald, waardoor je het niet alleen professioneler kan uitvoeren, maar ook niet meer alles stil hoeft te leggen.”

Kennismakers Gerry van Bakel en Gideon Roggeveen in gesprek met archeoloog Ivo van Wijk over tentoonstelling ‘Boven het maaiveld’ in Rijksmuseum van Oudheden.

Volgens Van Wijk is dat belangrijk omdat archeologie gedeeld erfgoed is. “We willen daar goede zorg voor dragen. Het moet voor iedereen toegankelijk zijn. Mensen zijn er vaak heel erg in geïnteresseerd. Als er archeologen in de straat staan, krijg je altijd vragen: heb je de pot met goud al gevonden?”

Kinderschoentje
De tentoonstelling laat meer dan vijfhonderd objecten zien. Van een vuistbijl uit de Noordzee tot een kinderschoentje uit Kamp Westerbork. De selectie kwam tot stand na een enorme inventarisatie. “Er zijn iets van drieduizend opgravingen geweest. Per opgraving heb je soms wel een miljoen vondsten. Daarom hebben we gekeken naar wat spraakmakend is, wat de gemoederen bezighoudt, wat opzienbarend is. We wilden niet alleen focussen op wat archeologen belangrijk vinden, maar ook wat bijvoorbeeld de vrijwilligers belangrijk vinden, of wat een emotionele of nieuwswaarde heeft.”

Ook de eigen voorkeur van de samenstellers is terug te vinden. “Zelf ben ik meer geïnteresseerd in de overgang van jagers-verzamelaars naar de eerste boeren. Het goud uit de middeleeuwen trekt mij wat minder. Maar voor een archeoloog die zich bezighoudt met de middeleeuwen, is dat precies andersom. En dat geldt ook voor het publiek. Iedereen hecht op z’n eigen manier waarde aan een vondst.” Van Wijk noemt als voorbeeld glaswerk uit Limburg, maar ook de ‘Schaal van Oegstgeest’, een bronzen schaal met dierlijke figuren, zilverelementen en invloeden uit Zuid-Europa. “Die zegt veel over de handelscontacten van toen.”

Technieken
De tentoonstelling laat zien dat archeologie niet alleen voor professionals is. “Het is jullie erfgoed”, zegt Van Wijk. “Bij bijna elke opgraving zijn er wel mensen die graag willen meegraven. En er zijn 30.000 mensen met een metaaldetector. Dat zegt wel hoe breed het leeft.”

Ook de onderzoekstechnieken zijn veranderd. “Je hebt nu bijvoorbeeld een magnetometer die verschillen in het aardmagnetisch veld meet. Als daar iets in verstoord is – een muur bijvoorbeeld – pikt die dat op. Of het ‘Actueel Hoogtebestand Nederland‘, waarbij een vliegtuig met een laser de hoogteverschillen in kaart brengt. Tot vijf centimeter nauwkeurig.”

Tijdens de coronatijd werd met citizen science een deel van de Veluwe onderzocht. “Iedereen kreeg een vierkantje op z’n scherm en kon aangeven wat ze zagen – een heuveltje, karrensporen. Zo zijn duizenden nieuwe grafheuvels ontdekt.”

Caribisch perspectief
Bijzonder aan de tentoonstelling is dat ook de Caribische gemeenschap verhalen en vondsten heeft aangeleverd. “Ik had verwacht dat het vooral over slavernij zou gaan”, zegt Van Wijk,. “Maar er kwamen heel andere verhalen naar voren: over oorspronkelijke bewoners, over hoopvolle projecten, over de Tweede Wereldoorlog. Het zijn verhalen die ik zelf nooit had kunnen bedenken.”

Feestje
De expositie ‘Boven het maaiveld’ laat 25 jaar archeologie zien in de breedste zin van het woord. “Het is een soort feestje”, besluit Van Wijk. “Een feestje van alles wat we tot nu toe gevonden hebben en wat we nog gaan vinden.”

De tentoonstelling is tot en met 7 september te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

Kennismakers is een programma op Sleutelstad.nl over wetenschap, onderzoek en onderwijs. Elke dinsdagavond van 19.00-21.00 uur. Ideeën, tips? Mail ons op kennismakers@sleutelstad.nl.