Leiden vol tastbare herinneringen aan oorlog

Leiden telt veel tastbare herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, zoals bunkers en verdedigingswerken. Daarnaast bestaan er plekken waar door een steen of monument de herinnering levendig gehouden wordt aan gesneuvelden of slachtoffers, verzetsdaden en aan herstel na verwoesting, aandenken aan het verzet of aan de oorlog in het algemeen. Het Jaarboek 2003 van de Dirk van Eck-Stichting besteed aandacht aan die gedenkstenen en monumenten. Zaterdag presenteert de Dirk van Eck-Stichting in de Tuinzaal van café-sociëteit De Burcht het Jaarboek 2003.

Meteen na de bevrijding heerste er ook in Leiden een euforische stemming, die zich uitte in ondermeer grootse buurtfeesten. Tegelijkertijd werd ook aandacht gevraagd voor zaken als de vele gevallenen en slachtoffers en andere minder plezierige aspecten. Dit leidde tot herdenkingsdiensten en tot plannen om iets tastbaars en blijvends te maken, liefst in de vorm van een monument. Hoewel vele voornemens nooit tot uitvoering zijn gekomen, is het aantal wel gerealiseerde zaken zeker niet te verwaarlozen.

Direct na de oorlog werd de herdenking jaarlijks gehouden in de Steenstraat bij het toenmalige Rijksmuseum Boerhaave (nu het Rijksmuseum voor Volkenkunde), waarvan in de oorlog een vleugel was weggebombardeerd. Op deze open plek stond vanaf drie mei 1946 een voorlopig oorlogsmonument in de vorm van een eenvoudig wit houten kruis. Toen het definitieve monument bij molen De Valk in 1957 gereed kwam, kon dit voorlopige monument weer verdwijnen.

Een ander monument van kort na de oorlog is de bevrijdingsboom in de middenberm van de Zeemanlaan. Na de bevrijding was een grootschalige nieuwe aanplant bijzonder wenselijk. In de hongerwinter werd namelijk zeer veel openbaar groen in de noodkacheltjes opgestookt. Ook de Zeemanlaan kon nieuwe bomen en struiken wel gebruiken. De ‘vrijheidsboom’ werd aan het begin van de Zeemanlaan bij de Lammenschansweg geplant, voorzien van een bijbehorend herdenkingsbordje met de tekst “Ter herinnering aan de oorlogsjaren 10 mei 1940 – 5 mei 1945 is deze boom geplant op 4 mei 1946. De Professorenwijk”. Later werden hier vaak herdenkingsbijeenkomsten gehouden. Het bordje bij de bevrijdingsboom verdween in de loop der tijd, maar een vergelijkbaar bordje werd op 4 mei 1997 opnieuw onthuld. Inmiddels is ook de boom is door een jonger exemplaar vervangen.

Op zaterdag 1 mei presenteert de Dirk van Eck-Stichting in de Tuinzaal van café-sociëteit De Burcht het Jaarboek 2003. Het nieuwe Jaarboek 2003 bevat, behalve het artikel over monumenten en gedenkplaten, nog artikelen over de geschiedenis van het Gereformeerde Arme Mannen- en Vrouwenhuis, de dekenfabriek Zaalberg en het communistische verzet in en rond Leiden in de Tweede Wereldoorlog. Het Jaarboek is rijk geïllustreerd en bevat verder boekbesprekingen, archiefaanwinsten.

Leiden