Deel dit bericht!  

"Dit boek móest geschreven worden"

Dat hij vorige week de Librisprijs won, zal hebben uitgemaakt. Maar de boodschap van Alfred Birney overstijgt in feite ook zijn eigen verhaal. Zaterdag was Birney te gast bij Kooyker om met Pieter van der Wielen over zijn boek te praten, en te signeren. Een krap half uur te laat stapt een man in lichte driekwart jas met stevige tred de boekwinkel binnen. De auteur is er. De ruim vijftig aanwezigen zijn in elk geval niet voor niets gekomen. En alhoewel boekwinkelier Willeke van der Meer zegt dat hij weinig tijd heeft, neemt Birney die wel “Dit is de laatste bijeenkomst vandaag. Ik blijf hier slapen”.

Vulkaan
Hij oogt zo niet en komt zo ook niet over, maar Birney práát wel als een gekweld man. Hij heeft iets van een slapende vulkaan. Da’s niet zo verwonderlijk, zal de lezer van zijn roman erkennen. De man had een vader die hij zelf zaterdag “paranoïde, depressief, gewelddadig” en meer noemde. Dan heb je een jeugd gehad die sporen nalaat. dan bén je gekweld. Maar Birney stapte zaterdag ook over dat aspect heen. Zijn roman gaat over veel meer “over de oorlog, die niet op 5 mei 1945 stopte maar aan de andere kant van de oceaan verder ging. (…) over hoe de Nederlander (toen, red.) van slachtoffer dader werd (…) hoe het geweld waarmee (Syrische) vluchtelingen te maken hebben gehad hun leven beïnvloed”.

Inkleuren
Birney is geen wetenschapper, maar romancier. Ook dat kwelt “ik krijg geen drie miljoen om geschiedenis te vertellen. (…) Het KITLV doet er niets aan om het onder een groot publiek te brengen”. ‘Het’ zijn de oorlogshandelingen in Indonesië, met name die op Oost Java. “Politionele acties…. Het was óórlog, geen bekeuringen uitschrijven”. Birney kleurt de abstracties waarmee geschiedenis wordt verteld, in “Dat een bom ontploft, snap je. Maar wat gebéurt er als je op de plek staat wáár-i ontploft?”. Hij is dan ook van overtuigd dat ‘romans als verhalen’ meer effect hebben dan geschiedenisboeken. Die drie miljoen is het probleem niet, maar “waarom een Zwitser het verhaal laten doen en niet een Indo?”. Grote lijnen versus details, neutrale beelden versus gruwelijke details: “dit is eigenlijk een eeuwenoud probleem”.

Erkenning
De tolk van Java is 544 bladzijden dik; geen dunnetje. En dan zijn er uit het vierde hoofdstuk al 30.000 woorden uit geschrapt “De lengte van een roman! Ik heb er ook précies 30.000 geschrapt, waarna de uitgever vroeg hoe ik dat had gedaan. Dat is vakmanschap, heb ik gezegd”. Birney zei het zaterdag zelf: “het is een boek dat geschreven móest worden (…) en blijkbaar moest ik echt 60 jaar voor worden”. Het moet ook een boek zijn dat op het juiste moment in de juiste toon het juiste onderwerp aansneed, want, zo zei Birney, “of ik ben een laatbloeier of ik ben onterecht overzien. (…) Dit is toch niet het eerste goede boek dat ik schreef?”.

Geschiedenislessen
Birney heeft wel degelijk een punt. Oorlog stopt niet op een bepaalde datum, maar ebt heel langzaam weg. Geweld laat diepe sporen na die nog heel lang te voelen zijn. Geschiedenis vastleggen is een zaak van keuzes “wie schrijft geschiedenisboeken? Hoe, en wat, wordt verteld? (…) Het begint met de Mammoetwet als geschiedenis geen verplicht vak meer wordt (…) Geschiedenis zou een verplicht vak moeten zijn”. Zijn vader, de tolk, is dan allang naar de achtergrond verdwenen.

Positief
Meelij is het woord dat aan het eind blijft hangen. Meelij, omdat er een rij wachtenden staat voor een opdracht en handtekening waar je u tegen zegt. Maar dankzij interviewer Van der Wielen weten we ook dat Birney aan de omgeving van Leiden juist góede herinneringen heeft: de periode dat hij in Voorschoten op internaat zat, wég van z’n vader. “Er zitten oude vrienden en bekenden in de zaal, zie ik. (…) Maar die verhalen staan niet in het boek”. Hij is wel bezig aan een nieuw boek “iets heel anders dan dit”. “Als je zoals ik heel veel onthoudt, móet je schrijven. Ik ben ook nu heel alert (…) opdat ik bij wijze van spreken een verhaal kan schrijven over deze groep mensen”. Het klinkt als een lotsbestemming. Die De tolk van Java in elk geval al twee prestigieuze prijzen bracht; naast de Libris Literatuurprijs ook de Henriëtte Roland Holstprijs die hem 23 september in Leiden zal worden uitgereikt. Ook dát is feitelijk een gevolg van die oorlog op Java.