Deel dit bericht!  

De Grenzeloze Crisis zien we niet aankomen

Toch noemt hoogleraar Arjen Boin zichzelf “een optimist”. Toch, omdat hij volgende week zijn oratie uitspreekt met een boodschap waarvan je je kunt afvragen wat die nu exact behelst. De titel, De Grenzeloze Crisis, klinkt immers ónheilspellend. Grenzeloos, hoe? In de betekenis van grenzeloos in de tijd, in omvang, in geografische reikwijdte? Eigenlijk kunnen ze allemaal, blijkt uit een gesprek met Boin. Maar dat is niet het enige. Minstens zo belangrijk is zijn waarneming dat we geen goede organisatie(structuur) hebben om daar op te reageren.

Ervaring
Boin baseert zich op vijfentwintig jaar internationale ervaring met crises. Het beeld dat hij schetst, is dat van een complexe samenleving die op een crisis reageert met een oplossing die op zijn beurt die samenleving weer een stukje complexer maakt; en onvoorspelbaarder. Boin kan zó worden geschaard in de rij mensen die waarschuwen voor de gevolgen van veranderingen die sneller gaan dan ‘wij’ kunnen reageren. Maar waar de meesten zich richten op (het mogelijk maken van) innovatie, wijst Boin op de bestuurlijke gevolgen “een overheid georganiseerd naar de wereld van honderd jaar geleden, waardoor we nu gevangen zitten tussen die grenzen”.

Gezamenlijk
Er zijn niet veel wetenschappers die zich bezighouden de theoretische en empirische grondslagen van crisis(management); wel zijn er tal van advies- en trainingsbureaus. Waar die zich exact op baseren, is een interessante vraag. Voor Boin is het echter meer zaak dat zich een sense of urgency, bewustwording ontwikkelt dat de huidige tijd crises met zich mee kan brengen die andere antwoorden nodig maken, anders in de zin van grens-overstijgend. De toegenomen en nog steeds toenemende verwevenheid van samenlevingen maakt het onmogelijk nog te denken en reageren alsof we als Nederland geïsoleerd zijn “Europa wordt vaak gedefinieerd in economische termen, maar het is veel meer. We zullen soms gezamenlijk móeten optrekken. Neem een virusuitbraak, of een cyberaanval”.

Onvoorspelbaar
Als je Boin hoort praten, denk je al snel dat we veel te veel verwachten van een overheid of van enig instituut. We lijken verzeild geraakt in een wereld waarin anderen de problemen oplossen en waarin we de kleinste problemen als enorm groot ervaren. En grote problemen dus over het hoofd zien? Zo werkt dat niet, volgens Boin “er is geen objectieve maatstaf voor de grootte van problemen, van crisis. Voor de een is een hondendrol hinderlijk vuil, voor de ander het begin van maatschappelijke verloedering”. Tegelijkertijd wordt het ‘zelf-regelend’ vermogen van onszelf kleiner, zo lijkt. Dat Boin dus aandacht vraagt voor de Grenzeloze Crisis is geen overbodige luxe “de modernisering bracht voordelen, maar ook nieuwe afhankelijkheid en nieuwe risico’s”. Nieuwe risico’s die hij niet per sé als ‘klein’ ziet “de oplossing van een crisis kost misschien ‘weinig’, maar levert een wéér complexere structuur op en daarmee onvoorziene, mogelijk kostbare en verreikende, nieuwe problemen”.

Onzekerheid
De oratie van Boin bevat niet de antwoorden. Natuurlijk, dat starre structuren niet de oplossing zijn, is wel duidelijk “alhoewel het voor politici heel goed werkt om te suggereren dat je bruggen kunt optrekken, muren kunt bouwen, je kunt terugtrekken. De WRR noemde dat recent in een rapport ‘verschansing’. Dat werkt retorisch heel goed”. Overigens kán de politiek, en een overheid, niet heel veel anders, zegt Boin ook “een overheid moet zich bezighouden met het oplossen van ónze, door ons zo ervaren, problemen. En dat kunnen andere zijn dan bijvoorbeeld wetenschappers benoemen”. Voor Boin is vooral de gedachtevorming hoe te reageren van belang; een gedachtevorming die zal moeten zijn gebaseerd op heel nieuwe uitgangspunten, waarin met name onzekerheid en onvoorspelbaarheid sleutelwoorden vormen.