Muggenzifters, verboden vruchten en andere Bijbelse spreekwoorden

Een goede buur is beter dan een verre vriend en wie een kuilt graaft voor een ander valt er zelf in. Twee dagelijkse spreekwoorden in het Nederlands die allebei hun oorsprong vinden in de Bijbel. Journalist en voormalig eindredacteur van NRC Handelsblad en NRC Next Friederike de Raat speurde de Bijbel af naar dergelijk pareltjes. “De meeste spreekwoorden en gezegden zijn terug te vinden in Genesis en Mattheus, de eerste boeken van zowel het Oude als het Nieuwe Testament. Maar ik wist zelf ook niet dat het spreekwoord wie een kuil graaft voor de ander uit de Bijbel komt voor ik aan dit boekje begon.” Het resulteerde uiteindelijk in het taalboekje “Muggenzifters en zondebokken”.

Gerry van Bakel in gesprek met schrijfster Friederike de Raat

Als eindredacteur was het Friederike’s taak de spelfouten uit de krant te houden. Regelmatig stuurde ze een emailbericht aan de hele redactie met de leukste vondsten. Die emailberichten vormden de basis voor haar eerste taalboekje in 2012 ‘Hoe bereidt je een paard’, daarna volgde nog ‘Geen hond die ernaar kraait’ en twee jaar geleden het spreekwoordenboek ‘Waarom mussen nooit dood van het dak vallen’. Tijdens haar zoektocht naar spreekwoorden viel het De Raat op dat er veel spreekwoorden uit de Bijbel komen. Zelf is ze Nederlands Hervormd opgevoed en kreeg ze de taal van de Bijbel wel met de paplepel ingegoten, maar toen ze daadwerkelijk (bijna alle) spreekwoorden ging opzoeken, stuitte ze op vele verrassingen.

De muggenzifters uit de titel komen ook uit de Bijbel, uit Mattheus waarin Jezus de Farizeeëe kapittelt dat ze wel de muggen zeven uit hun drinkglas om maar geen dierlijk bloed binnen te krijgen, maar ondertussen een hele kameel doorslikken. “Dit is er ook een waarvan ik niet wist dat hij uit de Bijbel kwam en dat hoor ik ook vaak van mijn lezers. Ik wist wel dat het niet door Van Kooten en De Bie bedacht was, ik ken hun werk vrij goed, maar ik vind het wel perfect passen naast mozeskriebel, krasse knarren en meer eigentijdse vondsten van hen.”

Dat we zoveel spreekwoorden uit de Bijbel ontlenen is niet zo gek zegt De Raat. “Eeuwenlang was de Bijbel voor veel mensen het enige boek dat ze zelf lazen of kregen voorgelezen. Of al die uitdrukkingen zullen blijven bestaan is maar de vraag. De ontkerkelijking in Nederland gaat door, en wie leest er tegenwoordig nog geregeld de Bijbel? Dat moet wel invloed hebben op onze taal.” Maar er komen ook nog spreekwoorden bij uit andere bronnen. Zoals “elk nadeel heb zijn voordeel”, maar de naam van die schepper is dan ook Johan Cruiff.

‘Muggenzifters en zondebokken, spreekwoorden en gezegden uit de Bijbel’ van Friederike de Raat is verkrijkgbaar in de boekhandel, evenals haar eerdere taalboeken.

 

 

 

Cultuur Leiden