Originele microscopen en preparaten van Antoni van Leeuwenhoek samengebracht in Rijksmuseum Boerhaave

De originele microscopische preparaten die Antoni van Leeuwenhoek in de 17e-eeuw heeft gemaakt, zijn in Rijksmuseum Boerhaave tijdelijk herenigd met zijn originele microscopen. Het doel van het samenbrengen van deze eeuwenoude materialen is om te achterhalen wat Van Leeuwenhoek 350 jaar geleden zag toen hij door zijn microscopen keek. Wetenschappers hopen zo een beter inzicht te krijgen in de werkwijze van Van Leeuwenhoek. Ze zetten hiervoor de modernste fotografische technieken in.

Antoni van Leeuwenhoek maakte zijn eigen microscopen. De van oorsprong lakenhandelaar Van Leeuwenhoek zag door de lenzen voor het eerst zaadcellen, bloedlichaampjes en ‘kleine dierkens’, ofwel bacteriën. “Met zijn microscopen opende Van Leeuwenhoek een geheel nieuwe wereld die geen mens ooit eerder had gezien, namelijk die van de microkosmos”, aldus Boerhaave-directeur Amito Haarhuis. Van Leeuwenhoek correspondeerde tussen 1670 en 1720 met wetenschappers van de Royal Society en stuurde als bewijs diverse preparaten mee. Deze preparaten zijn de oudst bewaard gebleven voorwerpen die ooit door een microscoop zijn gezien.

De tekeningen uit de 17e eeuw en fotografie uit de 21e eeuw
Van Leeuwenhoek liet kunstenaars zijn waarnemingen met precisie uittekenen. Nu heeft de bekende micro-fotograaf Wim van Egmond de modernste digitale technieken ingezet om te laten zien wat Van Leeuwenhoek destijds zag. Hij heeft ieder preparaat door de lens van een originele Van Leeuwenhoek microscoop gefotografeerd. Behalve foto’s heeft Van Egmond ook filmbeelden gemaakt die de preparaten stukje voor stukje ‘afspeuren’ – zoals Van Leeuwenhoek zelf ook de wonderen van de microwereld aan zich voorbij moet hebben zien trekken. Door de opnames te vergelijken met de brieven die Van Leeuwenhoek aan de Royal Society schreef, hoopt een team internationale experts een beter inzicht te krijgen in Van Leeuwenhoek’s baanbrekende waarnemingen en zijn gebruik van kunstenaars om de microscoopbeelden vast te leggen.

De Microscoop
Het ontwerp van Van Leeuwenhoeks zeventiende-eeuwse microscopen is relatief eenvoudig: een miniem glazen lensje dat tussen twee metalen plaatjes is geklonken. Het preparaat zat op een pinnetje dat met schroefjes versteld kon worden. Zo stelde je scherp. Van Leeuwenhoeks microscopen vergrootten meestal zo’n tachtig maal en soms 250 maal, wat fenomenaal was voor die tijd. Rijksmuseum Boerhaave heeft vier van de wereldwijd overgebleven elf microscopen van Van Leeuwenhoek in de collectie. Vorig jaar eindigde de microscoop van Van Leeuwenhoek op de tweede plaats bij de verkiezing van Pronkstuk van Nederland.

Cultuur Leiden Wetenschap