Leidse onderzoekers onthullen inhoud van 300 jaar oude brief zonder hem te openen

Het is Leidse onderzoekers als eersten ter wereld gelukt om de inhoud van een zeventiende-eeuwse brief te onthullen zónder het zegel te breken. Door middel van geavanceerde scantechnologie kon de brief virtueel geopend worden en werd de inhoud voor het eerst in meer dan 300 jaar gelezen.

Geschiedenisliefhebbers die de spannende memoires en geheimen van een zeventiende-eeuwse ontdekkingsreiziger hadden verwacht zullen teleurgesteld zijn. De brief blijkt afkomstig van ene Jacques Sennacques, die hem op 31 juli 1697 naar zijn neef Pierre Le Pers in Den Haag stuurde. Le Pers was een Franse koopman en Sennacques vroeg zijn neef om een gewaarmerkt afschrift van een overlijdensbericht van ene Daniel Le Pers. Le Pers heeft de brief nooit ontvangen. Ondanks het feit dat in de brief geen verborgen kunstschatten worden besproken, is hij voor geschiedkundigen van onschatbare waarde, zo legt het onderzoeksteam uit.

De dagelijkse bezigheden van gewone mensen geeft historici een unieke kijk op het leven in de zeventiende eeuw. Met het ontwikkelen van deze nieuwe scantechnieken kunnen talloze verzegelde brieven openbaar worden zonder dat de originele zegels beschadigd raken.

“Wat we hebben bereikt is meer dan alleen het ongeopende openen en het onleesbare lezen. We hebben laten zien hoe interdisciplinair werk grenzen verlegt, dat je door samen te werken ontdekkingen kunt doen die je als alfa- of bètawetenschapper afzonderlijk niet voor mogelijk houdt”, vertelt Nadine Akkerman, internationaal erkend expert op het gebied van handschriften bij het Leiden University Centre for Arts and Society (LUCAS).

Virtuele legpuzzel
De scantechnologie waarmee de brief van Jacques Sennacques werd onthuld, is ontwikkeld samen met wetenschappers uit verschillende vakgebieden. Nederlandse wetenschappers konden met subsidie interdisciplinair samenwerken met wetenschappers van buitenlandse topuniversiteiten, zoals het prestigieuze Massachussets Institute of Technology (MIT).

Door middel van röntgen-microtomografie, waarbij een machine via duizenden scans ijzerdeeltjes in de inkt oppikt en zo de letters zichtbaar kan maken, kon het team de brief lezen. Een speciaal programma maakt van al die scans vervolgens een virtuele legpuzzel. Via een speciaal algoritme, dat meer dan vier jaar in ontwikkeling is geweest, wordt de brief gereconstrueerd en leesbaar gemaakt.

Op basis van duizenden scans konden wetenschappers de brief virtueel nabouwen | Foto: Jana Dambrogio (MIT)

 

Eigen envelop
In de zeventiende eeuw werden brieven dusdanig opgevouwen dat ze hun eigen envelop vormden. Dat proces wordt ook wel letterlocking genoemd. Dit werd gedaan om te voorkomen dat de brief gelezen kon worden zonder het zegel te verbreken, of de brief op een andere manier te beschadigen. Op die manier wist de ontvanger altijd of er iemand naar zijn post had zitten gluren. “De techniek die door het team is bedacht, stelt hen in staat om de inhoud te lezen terwijl ook de unieke vouwwijze van het historische document geheel intact blijft. Nu kunnen zowel de tekst als het object worden gelezen en geanalyseerd zonder deze op enige wijze te beschadigen”, zegt Nadine Akkerman.

“Onderzoekers hoeven nu geen keuze meer te maken tussen het lezen van een document of het bewaren ervan. Dit betekent dat een document beschikbaar kan blijven voor toekomstige wetenschappers om te onderzoeken met nieuwe technieken en om nieuwe ontdekkingen te doen. En ook voor het publiek om te zien zoals het was, in plaats van zoals we het hebben gevormd.”

Leiden Wetenschap