Taalsafari Leiden: 'Mijn horloge loopt op de penshal'

De komende tijd publiceert Sleutelstad wekelijks een aflevering van Taalsafari Leiden. Een serie die historicus/journalist Girbe Buist maakt met steun van het Leids Mediafonds. Deze week: De Penshal.

In Leiden bestond vroeger de verplichting om vlees te verkopen in de Vleeshal. Waarschijnlijk om hygiënische redenen was de verkoop van slachtafval, maar ook van varkens- en paardenvlees daar niet toegestaan. Bij slachtafval moeten we denken aan lever, niertjes, pens, uiers en degelijke, in de Leidse volksmond ’triep’ genoemd. In de Vleeshal in het stadhuis werd alleen rundvlees verkocht. Dat at de 17e eeuwse stadbewoner namelijk het liefst. Voor de arme Leidenaar was dat meestal te duur. Als hij of zij al vlees at was het doorgaans triep.

De gemeente Leiden zorgde voor een alternatieve locatie voor de verkoop van slachtafval en van varkens- en paardenvlees in de vorm van de Penshal in de Breestraat, tegenover de Vleeshal in het Stadhuis.

De Penshal was van twee kanten bereikbaar via een poortje; één aan de Breestraat en één aan de Langebrug. Oorspronkelijk was hier een doorgang via een binnenplaats van Breestraat naar Langebrug. Later werd de situatie aangepast aan de nieuwe functie. De Penshal was geen echte hal, maar bestond uit een binnenplaats omgeven door een overdekte galerij. Daaronder stonden de kramen waar de kooplieden hun waren aanboden. Opmerkelijk was dat dit alleen vrouwen waren, die werden aangeduid als pensvrouw, penswijf of spekwijf. Dit in tegenstelling tot de aan mannen voorbehouden verkoop in de vleeshal.

De verkoop van bijproducten van de slacht in de Penshal heeft geduurd van het begin van 15e tot het midden van de 19e eeuw. In de gevel van de Penshal bevond zich aan de zijde van de Langebrug een gebeeldhouwde klok. Dat was geen echte klok, want hij stond altijd stil. Als een horloge het niet goed of heel slecht doet zeggen sommige oudere Leidenaren daarom nog steeds: ‘mijn horloge loopt op de Penshal’.

Leiden Taalsafari Leiden