Raadsel rond uniek schilderij opgelost

Het schilderij dat Lisette uit Voorschoten onlangs meenam naar Tussen Kunst en Kitsch leverde meer vragen op dan antwoorden. Ook kunsthistoricus Willem Jan Hoogsteder wist niet wat het voorstelde en deed een oproep aan de kijkers. Dat hebben ze geweten bij het programma. Uit binnen- en buitenland kwamen ruim honderdvijftig tips. Dinsdagochtend werd het raadsel opgelost en kon Hoogsteder Lisette precies vertellen hoe het zit.

In de kunsthandel aan de Lange Vijverberg in Den Haag werden de antwoorden gegeven. Het gaat, zoals verwacht, om het oude volksvermaak ‘palingtrekken’, waarbij een levende paling aan een touw werd gehangen die de deelnemers er met hun mond af moesten halen. “Zo had je in die tijd meer zogenaamde kwelspelen”, vertelt Hoogsteder.

“Er was ganzen trekken, waarbij een levende gans aan de poten werd opgehangen, honden werpen, hanen bekogelen of katten aan  hun staart trekken tot ze gingen schreeuwen. Gruwelijk ja. En daarom al in de negentiende eeuw verboden. Dat verbod leidde zelfs tot een heuse palingoproer in Amsterdam met 25 slachtoffers.”

Het raadsel rond het schilderij van Lisette uit Voorschoten is opgelost. 

Temse
De plaats van handeling die op het schilderij wordt afgebeeld, is ook bekend geworden. Het gaat om Temse in Vlaanderen, zo’n veertig kilometer onder Antwerpen. “We zijn benaderd door inwoners en de schepen van de stad”, vertelt Hoogsteder. “Temse was in rep en roer, want zoveel beelden zijn er niet uit die tijd. Temse ligt aan de Schelde en is bekend om de paling. Er is zelfs nog steeds een jaarlijks palingfestival.”

De voormalige gemeentearchivaris uit Temse en de schepen namen contact op met Hoogsteder. Zij konden precies vertellen wat het was en waarom. “Het schilderij blijkt gebaseerd te zijn op een prentje uit 1621 waar de schilder de 18^e eeuwse situatie bij heeft gemaakt zoals huizen, boten en het spel. Het is ook vrij accuraat te dateren. Zo is de toren van de Onze Lieve Vrouwenkerk er pas in 1721 opgezet en de Burcht die er op staat is in 1783 afgebroken. Het moest dus tussen die jaren zijn”, aldus Hoogsteder.

Het schilderij is waarschijnlijk gemaakt ter gelegenheid van het bezoek van Karel Hertog van Lotharingen die in 1741 landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden was. “Dat was in 1759”, gaat Hoogsteder verder. “En alhoewel dit nogal naïef is geschilderd, waarschijnlijk door een getalenteerde amateur, is het historisch wel heel interessant. Een inkijkje in het leven halverwege de 18^e eeuw. Wij noemen dit een ‘conversation piece’.” De expert waardeert het kunstwerk op 10.000 euro. “Maar belangrijker is dat ze het in Temse heel graag willen hebben.”

Voor Lisette was het geen verrassing. “Ook ik kreeg van alle kanten tips en op de social media van ‘Tussen Kunst en Kitsch’ was ook al heel veel te lezen. Nu weten we tenminste zeker wat het is en waar maar ik vind het vooral bijzonder dat zoveel mensen hebben gereageerd.”

Of het inderdaad aan de gemeente Temse wordt verkocht weet ze nog niet. “Ik hink op twee gedachten. Aan de ene kant is het geweldig als het in een museum terecht komt, aan de andere kant is het generaties lang in de familie van mijn moeder. Ik moet daar echt met mijn familie over praten.” Zelf kan de Voorschotense wel genieten van volksvermaak. “Ik organiseer met anderen de jaarlijkse Oranje-expeditie op Koningsdag. Daar komen natuurlijk geen ‘kwelspelen’ te pas”, lacht ze.

Een reisje naar Temse staat inmiddels wel op haar bucketlist. “Leuk om alles in het echt te zien en misschien van paling te genieten.”

Cultuur Voorschoten Schilderij Palingoproer