Deel dit bericht!  

Onderzoek naar slavernij en koloniaal verleden: 'Met nieuwe blik naar oude bronnen kijken'

De rol van het Leidse stadsbestuur en de stad Leiden in het slavernij- en koloniaal verleden is een onderzoek naar een pijnlijk verleden. Lang werd gedacht dat die rol beperkt was. Recent onderzoek laat zien dat de hele stad erbij betrokken was en ook wist van de wantoestanden. Onderzoeker Sjoerd Ramackers van de Universiteit Leiden licht een tipje van de sluier op.

Nadat de regering excuses had aangeboden en nadrukkelijk had benoemd dat er geen punt werd gezet, maar een komma, werd ook in Leiden onderzoek naar het slavernijverleden en koloniaal verleden opgezet. Zowel de rol van de stad als haar bestuurders als de universiteit werden onder de loep genomen. Dr. Ligia Giay onderzocht de universiteit. Sjoerd Ramackers en Emma Sow richten hun blik op de stad.

“Als historicus krijg je niet vaak de kans om echt iets bij te dragen aan de samenleving”, zegt Ramackers, “met dit onderzoek kon dat wel. Als je van veel Leidenaren in de stad hoort, dat ze zich wel Leidenaar voelen, maar gezien in de geschiedenis van de stad toch niet helemaal onderdeel denken te zijn van de Leidse samenleving, dan is het echt heel erg mooi dat je dit onderzoek kan doen. Om mensen een plekje te geven. Niet alleen in het Leidse verleden, maar ook in de Leidse samenleving van nu.”

Kennismakers Gideon Roggeveen en Gerry van Bakel in gesprek met Sjoerd Ramackers over het onderzoek dat hij deed samen met Emma Sow naar het slavernijverleden en koloniaal verleden van de stad Leiden.

Bronnen
Het vooronderzoek van Ramackers en Sow beslaat ruim vier eeuwen. Ramackers keek naar de eerste twee, Sow onderzocht vooral de laatste tweehonderd jaar. Er waren wel wat aanwijzingen dat er het nodige te vinden zou zijn. “Zo is er in 2017 een gids gemaakt door Gert Oostindie en Karwan Fatah-Black over het Leidse slavernijverleden. Dat is een beknopte inventarisatie van de kennis die er op dat moment was. We wisten als wij goed gaan zoeken, gaan we heel veel vinden. Omdat er nooit iemand is geweest die dit in Leiden heeft gedaan. Als je met een nieuwe blik naar oudere bronnen gaat kijken, vind je altijd wel iets nieuws.”

Schilderijen
Ramackers en Sow doken niet meteen de archieven in. “We zijn eerst met inwoners gaan praten. Om te horen wat weten jullie? En wat voor vragen hebben jullie? Want als historicus kan heel veel ik vragen bedenken. Maar misschien zijn dat niet de vragen die mensen in de stad graag willen stellen.”

Een van de vragen die naar voren kwamen is of er in de zeventiende en achttiende eeuw mensen van kleur in Leiden waren. “Op schilderijen uit de tijd van Rembrandt, Gerrit Douw, Jan Lievens, Jan Steen zijn mensen van kleur te zien. Een bekend voorbeeld is de Leidse schilder Frans van Mieris de Oude. Van hem is een tekening gevonden van een zwarte vrouw. Die vrouw die heeft voor hem geposeerd. En vervolgens heeft hij die tekening in twee van zijn schilderijen verwerkt. En beide keren als een bediende van een witte vrouw.”

In het onderzoek komen ook de investeringen die inwoners van Leiden deden in de West Indische Compagnie (WIC) duidelijk naar voren. Die was verantwoordelijk voor een groot deel van de slavenhandel en daar profiteerde de elite van de stad van. Maar ook de armere inwoners van Leiden waren betrokken, al verdienden ze er niet direct geld aan. “Bijvoorbeeld armoedezorg werd betaald met geld uit de koloniën en als mensen in Leiden geen werk meer konden vinden, gingen ze semi-gedwongen voor de VOC of de WIC werken. Later gold hetzelfde voor het Nederlands koloniale leger. Daar gingen ze dan vechten. Dat soort verbindingen gaan heel diep de Leidse samenleving in.”

Shockerend
De Leidse samenleving was destijds goed op de hoogte van wat er allemaal gebeurde in de koloniale gebieden en de slavernijpraktijk. “In de Leidse Courant, die stamt uit de zeventiende eeuw, stonden haast dagelijks berichten over wat zich allemaal in de koloniën afspeelde. Vooral het brute geweld van de Nederlanders tegen bijvoorbeeld de Marrongemeenschappen in Suriname. Dat waren tot slaaf gemaakten die gevlucht waren. Hoe de Nederlanders hen hebben opgejaagd en probeerden uit te roeien,  was allemaal in de krant te lezen.”

“Natuurlijk konden niet alle Leidenaars lezen. Maar veel van die krantenberichten werden voorgelezen in herbergen of op de trekvaart. Dus veel Leidenaren konden in ieder geval kennis nemen van wat er in de kolonie gebeurde. En dat er vrij weinig weerstand was, is toch wel redelijk frappant. Niet iets om trots op te zijn in een stad die al 450 jaar vrijheid viert. Het is shockerend dat deze onvrijheid zo lang genormaliseerd was.”

Vervolg
Op donderdag 3 april overhandigden de onderzoekers Sjoerd Ramackers, Emma Sow en dr. Ligia Giay hun rapporten aan de bestuurders van de stad en de universiteit. Een officiële reactie is er nog niet. Ramackers hoopt vurig dat er een vervolgonderzoek komt. De rapporten zijn online te lezen op de website van de Universiteit Leiden.

Kennismakers is een programma op Sleutelstad.nl over wetenschap, onderzoek en onderwijs. Elke dinsdagavond van 19.00-21.00 uur. Ideeën, tips? Mail ons op kennismakers@sleutelstad.nl.