Column: Oranjebitter - door Jan Laurier

Hij heeft het echt gezegd, Leendert de Lange, voorzitter van de Leidse fractie van de VVD: “Zo zou het best denkbaar kunnen zijn dat de uitvoering van taakstraffen, zoals het verwijderen van graffity en onderhouden van groen, meer zichtbaar in de stad wordt gedaan. Het zal zeker preventief werken wanneer zichtbaar `oranje overalls` in het plantsoen verschijnen.” Een deel van de Leidse gemeenteraad reageerde geschokt dan wel spottend. Wim Bleijie van het CDA wilde weten of er dan ook een kogel aan de enkel bij moest. Een ander raadslid vroeg met of zonder rugnummers en Dirk van der Bosch van GroenLinks vroeg zich af wat het minimumvergrijp zou moeten zijn om zo publiekelijk aan de schandpaal te worden genageld.

Kern van de redenering van Leendert de Lange is dat als straf gepaard gaat met de venijnige cocktail van vernedering (van de dader) en afschuw (van de toeschouwer) iemand zich wel twee keer zal bedenken om in overtreding te gaan. Hij sluit daarbij aan op een oer-Nederlandse traditie die in sommige streng gereformeerde dorpen nog getracht wordt in ere te houden. Overtreders van normen en waarden worden in een mestkar door het dorp gereden. Zelf heb ik het daar niet zo op. Ik baseer me liever op een andere oer-Nederlandse traditie die teruggaat op humanistische denkers als Erasmus, de 17e eeuwse rechtsvernieuwer Coornhert of zijn tijdgenoot Hugo Grotius, grondlegger van het internationaal recht. Vernedering als element van straf is inhumaan. En in plaats van een preventieve werking is het effect dat na het uitzitten of in dit geval uitdienen van de straf terugkeer naar de samenleving wordt belemmerd. Betrokkene is voor het leven getekend. Het nettoresultaat zou dus wel eens eerder herhaling dan het voorkomen van herhaling kunnen zijn. Dankzij deze laatste inzichten zijn in de loop der eeuwen publiek ten uitvoer brengen van straffen, brandmerken, schandpalen en wat dies meer zij uit de beschaafde rechtssystemen verdwenen. Ik vind dat vooruitgang. De Lange, in het dagelijks leven voorlichter van het Openbaar Ministerie, wil weer een stapje terug. “Als het gaat om ideeënvorming rondom de verbetering van de veiligheid moeten we niet schromen controversiële gedachten uit te werken en bediscussiëren.” Het is niet te hopen dat dit type ideeënvorming de richting is van het denken op het Openbaar Ministerie onder de nieuwe politieke verhoudingen. Erasmus was de zoon van een priester die hem verwekte, bij zijn huishoudster. Ongetwijfeld ging dat tegen de officiële normen en waarden in. De vader van Erasmus was zelfs een `veelpleger` om in het jargon van Leendert de Lange te blijven. Er was ook nog een oudere broer. Zou Leendert nu vinden dat de oude heer na zijn eerste overtreding in oranje overall door Gouda had moeten stappen? En dat deze daardoor zo verbitterd zou zijn geworden dat hij ons een van de grondleggers van het humanisch denken zou hebben onthouden? Ik weet het niet, maar onze Leendert zou hem vast niet hebben gemist. Was getekend, Jan Laurier.

Leiden