Viroloog Eric Snijder: kansen voor virusremmers

Pas als je echt weet hoe het coronavirus werkt, kan je het goed bestrijden. Onder dat motto draait het onderzoek van virologen en celbiologen wereldwijd in de hoogste versnelling. Het LUMC doet daar volop aan mee. Juist deze week melden Leidse onderzoekers hoe ze weer één van de trucs van het virus hebben ontrafeld. Dat levert kennis op voor nieuwe vaccins en virusremmers.

Daarover vertelde professor Eric Snijder dinsdag bij het programma De Viruszomer van omroep Sleutelstad. Hij legde uit hoe onderzoekers het virus op de pijnbank leggen en welke kennis dat oplevert. Toch kan het nog wel een jaar duren voordat de wereldbevolking gaat profiteren van nieuwe vaccins of virusremmers. Tot die tijd moeten we dus op onze tenen blijven lopen om het virus niet onnodig te verspreiden.

Gemiste kans
Als hoogleraar moleculaire virologie en hoofd van een grote researchafdeling bij het LUMC draait Snijder al jaren mee in het virusonderzoek. De coronavirussen zijn daarbij een belangrijk doelwit. Dat begon direct na de Sars-epidemie van 2003.

Die eerste grote uitbraak van een coronavirus was een waarschuwing voor wat een simpel virus wereldwijd kan aanrichten. Het was de aanleiding voor veel virusonderzoek waar nu op voortgebouwd wordt. Maar toen de gevolgen van Sars en zijn opvolger Mers uiteindelijk meevielen, droogde de geldstroom voor dit onderzoek weer op en kwam het op een laag pitje te staan.

Zonder die bezuinigingen was de wereld veel beter voorbereid geweest op nieuwe coronavirussen. Een gemiste kans, zoals veel deskundigen al hebben gezegd. Maar Snijder is een realist. De politiek mist vaak lange termijnvisie en dat werkt nu eenmaal door in de financiering van onderzoek.

Fundraising
Intussen heeft de pandemie alles veranderd. Het virusonderzoek heeft nu de wind mee. De Leidse fundraisingactie #wakeuptocorona leverde al ruim een miljoen euro op. Met dat geld kon het LUMC een nieuwe super beveiligde laboratoriumruimte inrichten waar met virussen gewerkt kan worden.

Later deze maand wordt dit lab in gebruik genomen. En dat maakt een versnelling in het onderzoek mogelijk. Op dit moment kunnen er maar twee onderzoekers tegelijk met het gevaarlijke virus werken en straks komen er drie van zulke beveiligde werkplekken bij.

Snijder heeft ook meer overheidsgeld binnengehaald. Deze zomer wordt zijn onderzoeksgroep dan ook uitgebreid van twintig naar dertig medewerkers. Hij is nog druk bezig met de werving van nieuw onderzoektalent. Tijd om zelf in het lab te werken heeft hij al maanden niet gehad. Want er is ook een LUMC-verbouwing die in goede banen geleid moet worden – terwijl de ‘winkel’ van het virusonderzoek wel open blijft.

Nieuwe vondst
Uit dat onderzoek brengen Snijder en collega’s met grote regelmaat nieuwe resultaten naar buiten. Soms gaat het om vaccins die al binnen een half jaar op de markt kunnen komen – zoals het ‘Leidse’ vaccin van Janssen, waar de LUMC-groep ook aan heeft meegewerkt. Maar net zo vaak gaat het om onderzoek dat pas op langere termijn tot medische toepassing kan leiden.

Die lange adem is volgens Snijder noodzakelijk. Anders is het risico dat er miljarden worden besteed om vaccins te vinden die hopelijk iets uitrichten tegen dit ene coronavirus, maar staat de wereld bij elk volgend coronavirus weer met tamelijk lege handen.

Juist deze week verwachten de LUMC-onderzoekers een nieuwe vondst naar buiten te brengen die zicht kan bieden op virusremmers die de hele ‘familie’ van coronavirussen kunnen bedwingen. Met minutieus elektronenmicroscopisch onderzoek ontdekten ze een tot nu toe nog onbekend trucje van dat het virus gebruikt om zich in het menselijk lichaam te verspreiden.

De vondst van de virologen, samen met chemische biologiegroep van dr. Montserrat Bárcena, wordt later deze week pas officieel gepubliceerd in een toptijdschrift. Maar in de uitzending van dinsdag lichtte Snijder al wat tipjes van de sluier op.

Tekst loopt door onder foto.

Viroloog Eric Snijder met een serie kweekschaaltjes voor onderzoek naar de reactie van levende cellen op het virus 

Kanaaltje
Een virus heeft dierlijke (dus ook: menselijke) cellen nodig om tot leven te komen en zich te vermenigvuldigen. En het was al bekend dat het coronavirus daarvoor een soort blaasje maakt waarbinnen het zichzelf kopieert, met hulp van menselijke eiwitten. Maar tot nu toe leek het alsof dat blaasje helemaal gesloten was. Het was nog niet bekend hoe de virusdeeltjes eruit kunnen wegkomen om zich verder te verspreiden.

De Leidse onderzoekers hebben nu een klein moleculair kanaaltje gevonden dat die uitweg biedt. Dat is wetenschappelijk gezien groot nieuws, maar het biedt ook zicht op nieuwe virusremmers. Want als het lukt om dat kanaaltje te blokkeren, heb je het virus in de tang. En wel op een zo grondige manier dat waarschijnlijk ook toekomstige neven en nichtjes van Sars-cov-2 te bedwingen zijn.

Maar Snijder wil geen valse hoop geven. De zoektocht naar het juiste middel om het gevonden kanaaltje te blokkeren kan nog jaren duren. Wel zijn er de laatste jaren meer van zulke aangrijpingspunten voor nieuwe antivirale medicijnen gevonden, maar ook daar is een snel succes nog niet verzekerd.

Ebola
De viroloog vindt het belangrijk om het onderzoek aan virusremmers door te zetten. Als het virus Sars-cov-2 nog een tijdje blijft rondwaren, kunnen we die virusremmers misschien nog heel goed gebruiken tegen de huidige pandemie. In elk geval worden deze middelen heel belangrijk bij uitbraken van volgende coronavirussen.

Tegelijk blijft het werk aan vaccins voorlopig ook onmisbaar. Vorige week liet epidemioloog Frits Rosendaal voor hem de vraag achter of het ook denkbaar is dat geen van de bijna 200 kandidaat-vaccins uiteindelijk goede bescherming blijkt te bieden. Maar Snijder is daar niet zo pessimistisch over.

Een aantal van die vaccins laten volgens Snijder in proeven met menselijke cellen, bij apen en ook bij de eerste tests met proefpersonen veelbelovende resultaten zien. Hij verwijst ook naar het nieuws van vorige week dat het Janssen-vaccin al na één dosering een sterke immuunrespons bleek op te leveren. En dat is precies wat je wil zien.

Maar ook als er straks werkende vaccins zijn, duurt het nog vele maanden voordat er genoeg van geproduceerd is om een paar miljard mensen in te enten. Dus blijft het hard nodig om afstand te houden, je te laten testen bij ziekteverschijnselen en intussen ook thuis te blijven.

Wat dat menselijke gedrag betreft is ook Snijder de laatste weken geschrokken. Hij herinnert zich hoe we in Europa tijdens de eerste Ebola-uitbraken in Afrika verbaasd waren dat mensen daar niet wilden begrijpen hoe ze besmetting konden voorkomen – niet aanraken! – en ziet nu dat we in Nederland soms net zo hardleers zijn.

De research voor dit artikel en het programma De Viruszomer is mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds

Leiden Wetenschap de viruszomer