Eensgezindheid in de Leidse regio: roetveegpieten overheersen het straatbeeld

Zwart kroeshaar, een donkere huid, rode lippen en gouden ringen in de oren. Als het aan de gemeenten en scholen in de Leidse regio ligt, is dat klassieke beeld van Zwarte Piet voortaan verleden tijd. Dat blijkt uit een rondgang langs alle 67 basisscholen, waarvan het grootste deel een feest wil organiseren dat door niemand als kwetsend wordt ervaren. Sint-Nicolaas komt daarom steeds vaker met alleen de roetveegpiet aan wal.

Door Karlijn Raaijmakers, Anne Werkman, Egbert Ulijn en Loes Duivenvoorden

De oproep aan het Leidse stadsbestuur is duidelijk: Zwarte Piet moet, volgens Afro Leiden en No More Blackface Leiden, uit de regio verdwijnen. Tijdens de Black Lives Matter-demonstraties eerder dit jaar protesteerden de actiegroepen al tegen de geschminkte figuur en ook in omliggende gemeentes is de roep om een niet-racistische viering groter dan tevoren. Organisaties staan voor een belangrijke keuze als Sinterklaas aankomend weekend weer in het land komt. Hoe geeft de Leidse regio dit jaar vorm aan het kinderfeest? Uit een rondgang onder alle gemeenten en basisscholen blijkt een grote eensgezindheid: veruit de meeste organisaties vieren het feest dit jaar met de roetveegpiet.

Zwart als roet: een voortdurende discussie
Enkele aangepaste pieten, dat is wat actiegroep No More Blackface Leiden in haar rapport over de gemeentelijke intocht van de Sint in 2019 noteerde. Ondanks dat de gemeente aangeeft sinds vorig jaar enkel roetveegpieten in te zetten, bevatten die volgens de actievoerders nog steeds allerlei raciale kenmerken. Met een petitie roepen ze daarom op om “nu echt te breken met de Zwarte Piet-figuur”. Inmiddels hebben meer dan 1.600 mensen die petitie ondertekend en wordt het initiatief ondersteund door onder andere de SP en de PvdA in de Leidse gemeenteraad.

Toch staat lang niet iedereen te springen om de traditionele sinterklaasviering aan te passen. Voorstanders van het traditionele sinterklaasfeest, zoals de Zwarte Pieten Actiegroep, erkennen het kwaad van de Piet niet. Zij vinden dat de figuur niet als racistisch zou moeten worden gezien en beargumenteren dat deze vooral om praktische redenen een donkere kleur heeft. Via het verspreiden van posters en het bekrijten van stoeptegels laten zij de gemeente Leiden daarom weten: “Stop de politieke inmenging van Leiden bij het sinterklaasfeest. De inwoners gaan over de traditie.”

Leidenaren gaan over de traditie @raadLeiden https://t.co/IxC6urldxP

— Zwarte Pieten Actiegroep (@ActiePieten) October 31, 2020

Eensgezindheid onder basisscholen
Zowel voor- als tegenstanders van de traditionele Zwarte Piet komen met veel initiatieven om hun stem te laten horen in de media. Hierdoor lijkt de onenigheid over het uiterlijk van de Piet in Leiden en omgeving groot. Toch bestaat er onder de basisscholen geen grote verdeeldheid.

Uit een rondgang onder alle 67 basisscholen in Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude blijkt namelijk dat een meerderheid van 48 scholen dit jaar van plan is alleen nog roetveegpieten in te zetten tijdens de sintviering. “We gaan op onze school mee met de trend in Nederland”, zegt Dorine Zwijnenburg, adjunct-directrice van basisschool De Regenboog in Voorschoten. “Waar we vorig jaar nog afwisselend Zwarte- en roetveegpieten hadden, zijn we vanaf dit jaar helemaal om naar de laatsten.” Vier scholen twijfelen nog of ze dit jaar tot een dergelijk besluit komen. Voor hen moet de keuze tussen enkel roetveegpieten of een combinatie met de traditionele variant nog worden gemaakt. Een viertal andere scholen geeft aan helemaal geen Sinterklaas te vieren. Religieuze overtuigingen of aangepast onderwijs zijn daarvoor het motief.

Overgangsperiode
Van de overige vijftien scholen die ons om uiteenlopende redenen niet te woord konden staan, zal een groot deel naar verwachting ook voor roetveegpieten kiezen. Ongeveer de helft van deze scholen is namelijk aangesloten bij een van de overkoepelende schoolbesturen PROO, SCOL of PCBO. Deze besturen zetten adviserende richtlijnen op over hoe het sinterklaasfeest gevierd kan worden. Veel basisscholen geven aan hun keuze voor de roetveegpiet op deze richtlijnen te baseren.

De overstap naar de roetveegpiet verloopt vaak zonder veel discussie. Enkele scholen zijn de afgelopen vijf jaar al overgegaan op de geroetveegde variant en geven aan dat er na enige discussie onder ouders of leraren al snel eensgezindheid ontstond. Sommige scholen kozen voor een overgangsperiode, waarbij de verhouding tussen Zwarte Pieten en roetveegpieten door de jaren heen langzaam is veranderd. Dit jaar is voor een aantal basisscholen de eerste keer dat ze het sinterklaasfeest met alleen maar roetveegpieten vieren. “In voorgaande jaren hadden de pieten nog alles erop en eraan: echte Zwarte Pieten”, vertelt onderwijsassistent Zita van der Rijken van de Korte Vlietschool in Leiden. “Toen de eerste protesten kwamen, hadden we op de school waar ik voorheen werkte ineens regenboogpieten. Dat vonden de kinderen helemaal niets. Dit jaar hebben we roetveegpieten en dat lijkt wel door iedereen geaccepteerd te worden.”

Afscheid
Om tot een keuze over het uiterlijk van de pieten te komen, nemen veel basisscholen een voorbeeld aan de intochten die door gemeenten worden georganiseerd of gefinancierd. Ook bij die grote sinterklaasfeesten is er een duidelijke ontwikkeling naar de roetveegpiet: geen enkele gemeente viert het feest nog met alleen maar Zwarte Pieten. De organisatoren in Leiden en Voorschoten hebben vorig jaar al gezegd het feest volledig met roetveegpieten te vieren. Het is onbekend wat Oegstgeest en Zoeterwoude dit jaar gaan doen. Vorig jaar hadden die gemeenten nog een mix van Zwarte Pieten en roetveegpieten.

Dit jaar hebben we roetveegpieten en dat lijkt wel door iedereen geaccepteerd te worden.

Opvallend is dat Leiderdorp dit jaar in een keer overstapt van Zwarte Pieten op roetveegpieten. Voorzitter van de intochtorganisatie Annemiek de Groot zegt “met pijn in het hart” afscheid te nemen van de traditionele variant: “Er is zoveel geneuzel rondom het gewone Zwarte Pieten-verhaal, daar vinden we allemaal wat van. Uiteindelijk is het een kinderfeest en dat staat voorop.” De Black Lives Matter-demonstraties zijn volgens De Groot belangrijk geweest voor hun beslissing. “De protesten zijn natuurlijk veel erger geworden. Alle scholen die we spraken, hebben alleen nog maar roetveegpieten of helemaal geen Pieten. Je bent als gemeente dan nog het enige doelwit als je een paar Zwarte Pieten hebt. Het is dan zinvoller om met de trend mee te gaan en het feest leuk te houden voor iedereen.”

Alternatief
Ondanks dat de intochten dit jaar door corona niet door kunnen gaan, vieren veel gemeenten toch een alternatief sinterklaasfeest. In Leiden is een etage van het oude V&D-gebouw in de Breestraat ingericht als onderkomen van Sinterklaas. Kinderen kunnen daar langskomen om te zien hoe hij daar met de Pieten leeft. Ook in Leiderdorp worden Sint-gerelateerde activiteiten georganiseerd, zegt De Groot: “Onze lokale radio- en televisiezender gaan ‘s ochtends Sint-Nicolaas en de burgemeester interviewen. We gaan leuke dingen doen met muziek op tv en online kunnen kinderen reageren.”

Een grote meerderheid van de scholen en gemeenten is dus al overgestapt naar een sinterklaasfeest met roetveegpieten of zit nog in een overgangsperiode. Joris Hansen van No More Blackface Leiden is daar blij mee: “Het is positief dat heel veel scholen zich gerealiseerd hebben dat de overstap nodig is. We hebben zelf ook contact gehad met een aantal scholen en daar bleek al uit dat de meeste overgestapt zijn.” Toch moet er volgens de woordvoerder van de actiegroep nog veel gebeuren, vooral bij de grote gemeentelijke intochten. “Heel veel roetveegpieten zijn nog heel erg zwart en wat ons betreft eigenlijk nog een vorm van blackface.”

Sinterklaas in quarantaine
Ondanks de voortdurende commotie rondom Piet, staan de komende weken voor kinderen gewoon in het teken van chocoladeletters en schoenkadootjes. Voor de leerlingen van basisschool De Tweemaster is het nog even afwachten of de Sint wel kan komen. “We hadden eerst het plan om Sinterklaas in de school wakker te laten worden,” zegt directrice Marlieke Leeuwenburgh. “Nu wachten we toch de landelijke intocht af. Als Sinterklaas in quarantaine zit in Spanje, kunnen wij hem hier immers niet naar binnen laten komen.”

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden.

Leiden Leiderdorp Maatschappij Oegstgeest Regio Voorschoten Zoeterwoude