Alles wat je altijd wilde weten over het Leidse coronavaccin

Opeens staan kranten en journaals er vol van: het ‘Leidse’ vaccin van de firma Janssen, dat hopelijk donderdag officiële Europese goedkeuring krijgt. Wat is dat voor spul? Wat heeft het voor nut? En wat is er Leids aan? Sleutelstad zocht het uit. Tien antwoorden op tien belangrijke vragen.

1. Hoe werkt dit vaccin?
Alle coronavaccins zijn bedoeld om ons immuunsysteem te trainen in de herkenning van het coronavirus Sars-Cov2. Het Leidse vaccin gebruikt daarvoor een onschadelijk gemaakt verkoudheidsvirus, met daarin een stukje erfelijk materiaal van het coronavirus.
Na de prik gaan jouw immuuncellen de ‘stekeltjes’ van het coronavirus namaken. Daarop reageert je immuunsysteem door antistoffen tegen dit onderdeel van het virus te maken. Na een week of twee heb je behoorlijke immuniteit opgebouwd. En daarna blijft je lichaam de verdediging nog verder perfectioneren.
Bij de meeste vaccins is een tweede prik nodig om het immuunsysteem een extra boost te geven. Maar het Leidse vaccin werkt met één enkele dosis.

2. Kan je er geen corona van krijgen?
Nee, nooit. Vroeger, met de pokkenvaccinatie, kregen mensen een verzwakt pokkenvirus. Dan kon je je nog voorstellen dat er iets fout zou gaan: virus niet genoeg verzwakt, toch pokken gekregen. Maar bij coronavaccins wordt er op geen enkele manier ‘echt’ coronavirus gebruikt en kunnen er dus ook geen complete virusdeeltjes ontstaan.
Wel zijn er twee verpleeghuizen geweest, waar bewoners kort na vaccinatie corona kregen. Volgens hun artsen is de verklaring simpel: deze mensen werden niet ziek door de vaccinatie, maar hun prik kwam net te laat om ze te beschermen. Dat moet iedereen weten: je bent niet vanaf de eerste dag immuun.

3. Hoe is het vaccin getest?
Pas na het nodige onderzoek mag een kandidaat-vaccin aan mensen gegeven worden. Eerst wordt een kleine groep intensief gevolgd op bijwerkingen en pas na maanden volgt ‘fase 3’ die moet bewijzen dat het vaccin echt bescherming biedt.
Die beslissende fase is een enorme operatie. Wie een gewoon medicijn wil testen, heeft genoeg aan een paar honderd zieken. Maar een vaccin moet ziekte voorkomen. Dus moet je massa’s proefpersonen inenten en afwachten wie het virus tegenkomt.

Een proefpersoon wordt gevaccineerd. (Foto: JnJ)

Vaccintests lopen vaak stuk omdat een epidemie al uitdooft. Maar corona is gebleven. In de VS en Zuid-Afrika liep de pandemie zelfs zó hard op dat er geen 60.000 maar ‘slechts’ 45.000 proefpersonen nodig waren om genoeg besmettingen te krijgen.

4. Die 66 of 72 procent. Is dat genoeg?
In de VS bleek het Janssenvaccin 72 procent effectief. En als de proeven in Zuid-Afrika meetellen was dat 66 procent. Vergelijk dat met de 94 en 95 procent van Pfizer en Moderna. Is Janssen wel goed genoeg?
“Ja”, zeggen Vaccindeskundigen volmondig. Want vorig jaar is voor coronavaccins een internationale eis van 50 procent effectiviteit geformuleerd. Mensen moesten na vaccinatie 50 procent minder vaak coronasymptomen krijgen dan zonder vaccin. Griepvaccins scoren vaak lager.
Deze olympische limiet heeft Janssen ruim gehaald. En dat ondanks de opkomst van lastige nieuwe virusvarianten.

Vaccinatie hiermee maakt jouw kans op corona niet twee, maar drie tot vier keer zo klein. En als ook anderen geprikt zijn, wordt vrijwel niemand meer ziek.
“Het maakt niet uit wélk vaccin je krijgt”, zegt de Leidse hoogleraar Frits Rosendaal. En ook in de VS klinkt het advies: neem de eerste prik die je kan krijgen, van welk merk dan ook.

5. Of is het zelfs 100 procent?
Sommige proefpersonen krijgen na vaccinatie nog milde ziekteverschijnselen door corona. Maar hoe erg is dat? Belangrijk is dat je niet ernstig ziek wordt. Als je het zo bekijkt, zijn de cijfers nog gunstiger. Want niemand van de 22.000 proefpersonen die het Janssenvaccin kreeg, kwam met corona in het ziekenhuis of stierf eraan. En hetzelfde geldt voor Pfizer en Moderna.
“Ook dit vaccin biedt 100 procent bescherming tegen opname in het ziekenhuis”, zei intensivist Diederik Gommers dus zondag in een podcast van de NOS. En in de VS zeggen experts dat “alle vaccins 100 procent bescherming” bieden tegen ziekenhuisopname of sterfte.
Als er miljoenen mensen gevaccineerd zijn, kan nog blijken dat die uitspraken iets te absoluut waren. Maar ook als die score straks maar 95 procent is, ben je mét vaccin nog steeds twintig keer zo goed af als zonder. Ook dat moet een geruststelling zijn.

6. Wat zijn de voordelen van het Leidse vaccin?
Dat zijn er minstens drie:

• Geen diepvriestransport en – opslag nodig. Het vaccin blijft op koelkasttemperatuur zeker drie maanden goed. Ook AstraZeneca heeft dit voordeel, maar Pfizer en Moderna niet.
• Eén prik is genoeg, terwijl de drie andere vaccins allemaal met twee shots werken.
• Ook getest op ouderen en kwetsbaren. Janssen had een heel diverse groep proefpersonen. Er is daardoor geen twijfel over de werking bij 65-plus, zoals die er bij AstraZeneca een tijdlang was.

Dit vaccin is dus snel inzetbaar en makkelijk hanteerbaar. En er is geen gedoe nodig over de timing van een tweede prik óf over welke leeftijdsgroepen het moeten krijgen.

Vaccindoses in miniflacons: geen diepvries nodig. (Foto: JnJ)

7. Bijwerkingen: is het wel veilig?
Van elk vaccin kun je wat spierpijn of hoofdpijn krijgen, of koorts. En dat kan twee of drie dagen duren. Is dat erg? “Nee hoor, dat is beslist niet erg”, zegt vaccinonderzoeker Ingrid de Visser van het Leidse instituut CHDR. “Het bewijst dat je immuunsysteem aanslaat, en dat het vaccin dus werkt.”
Volgens de beschikbare cijfers had trouwens maar 2 procent van alle proefpersonen die het Janssenvaccin kreeg, hinder van de bijwerkingen. Bij Moderna ging het om 15 procent. Maar ook dat werd nooit ernstig. Direct na de Pfizerprik hadden mensen heel soms een allergische reactie. Maar na behandeling konden ze weer naar huis.
Van ergere bijwerkingen is bij geen van de vaccins sprake. Nu er al miljoenen prikken zijn gezet, geeft dat vertrouwen. Bij Janssen heeft overigens ook het Ebolavaccin, dat op dezelfde manier werkt, al twee jaar zijn veiligheid bewezen.

8. Wat is hier ‘Leids’ aan?
Leidse onderzoekers legden dertig jaar geleden de basis voor dit vaccinbedrijf. Hun onderzoek trok internationaal aandacht – ook van beleggers. Maar in 2011 hadden ze nog geen medicijn of vaccin op de markt; het geld raakte snel op en het Amerikaanse bedrijf Johnson & Johnson redde de boel. De oprichters én de universiteit maakten een leuke winst op hun aandelen.
Janssen Pharma is nu onderdeel van multinational JnJ, met een beurswaarde van 400 miljard euro. Het hoofdkwartier staat in de Belgische stad Beerse en de leiding ligt bij de Vlaamse arts-viroloog Paul Stoffels.
En toch blijft Janssen vaccines hartstikke Leids. De vaccinontwikkeling gebeurt hier, onder leiding van Hanneke Schuitemaker. Ook alle stappen naar productie zijn eerst in de fabriek op het Leidse Bio Science Park gezet.
Bij Janssen in Leiden werken nu zo’n 2000 mensen, van wie de helft onderzoekers. Daarmee is het bedrijf na LUMC en universiteit de grootste werkgever van de stad.

Een onderzoeker in het laboratorium van Janssen in Leiden (Foto: JnJ)

9. Waar wordt het vaccin gemaakt?
Gaat straks dat Leidse bedrijf de hele wereld voorzien van vaccins? Nee, zo simpel gaat dat niet. In Leiden staat wel een fabriek waar sinds de zomer van 2020 al een paar honderd miljoen doses gemaakt zijn, en er is een tweede fabriek in aanbouw. Maar er is nog veel en veel meer nodig. Daarom zijn nu op vier continenten extra fabrieken aan het opstarten voor de vaccinproductie. In Europa gebeurt dat in Frankrijk, Italië en Spanje.
Maar om technische redenen gebeurt de “fill & finish”, op dit moment alléén in de VS. Wat in Europa geproduceerd is, gaat in grote vaten de oceaan over en komt in piepkleine flesjes weer terug. Moederbedrijf JnJ wil dat verpakken straks op meer plekken gaan doen, maar voorlopig maakt elke portie van het Leidse vaccin dus een lange reis voordat het in een Leidse arm geprikt wordt, ook als het twee kilometer verderop in Leiden bedacht en geproduceerd is.

10. Wanneer krijgen we dit vaccin?
“Productieproblemen bij Janssen”, meldde persbureau Reuters dinsdag. Die ingewikkelde logistiek stuit blijkbaar op hobbels. En het zal toch niet zo zijn dat na vertraging bij de andere drie vaccins ook Janssen met tegenvallers komt?
Het ligt eraan wat je een tegenvaller noemt. Moederbedrijf JnJ is steeds voorzichtig geweest met beloftes. Nederland kan ‘in het tweede kwartaal’ 3 miljoen doses verwachten en JnJ zegt dat het alles doet om dat waar te maken.
Maar optimisten die dachten dat Janssen in april al scheepsladingen vaccins zou brengen, zijn wel gewaarschuwd. Minister Hugo de Jonge zei maandag al dat de meeste van die 3 miljoen doses misschien pas in juni komen. Waarmee we dan toch allemaal voor eind juli minstens één prik kunnen hebben. Van Janssen óf van een van de andere producenten.

Dit artikel past binnen het project “De coronamarathon”, dat wordt ondersteund door het Leids Mediafonds

 

Leiden Maatschappij Wetenschap Coronacrisis De virus-estafette