Mentale problemen door studieschuld: ‘We zijn gewoon als proefkonijnen gebruikt’

Nog voordat ze aan hun eerste echte baan beginnen, hebben ze al duizenden euro’s schuld. Dat is de praktijk voor zo’n 1,6 miljoen studenten. Gezamenlijk hebben zij, zo blijkt uit recent onderzoek van het CBS, 24,4 miljard euro schuld. En die schuld drukt niet alleen op hun financiële positie maar ook op hun mentale gezondheid, blijkt uit onderzoek van het Interstedelijk Studenten Overleg. Ylke, Dorinda en Mandy vertellen over de impact van hun oplopende schulden en hoe ze hier mee omgaan.

Door: Loïs Marcus, Luca Krijgsman en Sarawitia Franken

Voor Ylke, masterstudent Science Communication & Applied Earth Sciences, brengt het leenstelsel veel mentale stress met zich mee. “Ik kom net uit een burn-out en heb daardoor een jaar niet kunnen studeren. Werken ging ook niet, waardoor ik wel door heb moeten lenen. De stress van die studieschuld kan ik er echt niet bij hebben, maar dat gebeurt wel. Door die hoge studieschuld herstel ik ook minder snel van mijn burn-out. Ik krijg elke keer het gevoel dat ik moet werken naast mijn studie, terwijl ik niet in staat ben dat nu te doen.”

(Artikel gaat door onder foto)

Ylke kon de stress van de studieschuld er niet bij hebben.  (Foto: eigen beeld)

In het jaar dat ze een burn-out had voerde Ylke veel actie, onder andere met #NietMijnSchuld, een actie van vakbond FNV Young & United en de Landelijke Studentenvakbond (LSVB). Sinds ze weer studeert is dat te zwaar, maar ze blijft er wel achter staan. “Ik vind het belangrijk dat dit gebeurt, want wij als generatie gaan opdraaien voor immense kosten: de klimaatcrisis, de huizencrisis, de coronacrisis. Daar bovenop komt dan ook nog die halve ton schuld. Dat voelt heel oneerlijk.”

Over hoe dit opgelost moet worden heeft Ylke wel een idee. “Naast een nieuw stelsel moet er compensatie komen voor deze pechgeneratie. We zijn gewoon als proefkonijnen gebruikt voor een stelsel waarvan nu duidelijk wordt dat het niet werkt. Het liefst zou ik met terugwerkende kracht de basisbeurs uitgekeerd krijgen. Dat zou voor mij het eerlijkst voelen.”

25 uur per week werken
Zoveel werken dat je uiteindelijk helemaal niet hoeft te lenen, dat is hoe Dorinda, woonachtig in Leiden en studerend in Den Bosch, ervoor zorgt dat haar studieschuld niet hoger wordt. “Ik zit nu in mijn afstudeerjaar en ik heb eigenlijk altijd meer dan 25 uur per week gewerkt”, vertelt Dorinda. “Ik moet alles qua studie zelf betalen en toen ik een keer naar de hoogte van mijn studieschuld keek, bekroop me een angstig gevoel. Toen besloot ik meer te gaan werken, om naast geld te verdienen ook meer te leren en een CV op te bouwen.”

(Artikel gaat door onder foto)

Dorinda leent niet maar werkt veel uren naast haar studie. (Foto: eigen beeld)

Of iedereen het zou kunnen weet Dorinda niet. “Het is misschien best hard om te zeggen, maar ik denk het niet. Ik heb er hard voor moeten werken, heel strak moeten plannen en ook veel momenten met vriendinnen gemist. Op de momenten dat zij uitgingen was ik nog aan het werk of lag ik al in bed omdat ik de volgende ochtend weer moest werken. Je moet er dus zeker veel energie voor hebben en wat voor inleveren. Maar ja, dat is dan maar zo. Daar heb ik me ook wel bij neergelegd.”

Dorinda realiseert zich dat ze waarschijnlijk later in haar leven wel een schuld aan moet gaan. Een hypotheekschuld denkt ze niet te kunnen omzeilen. “Volledig sparen voor een huis, met de huizenmarkt van nu, is niet te doen. Dus daarvoor zou ik wel een lening aangaan. Een beetje onafhankelijkheid vind ik fijn, maar sommige niveaus zijn gewoon niet haalbaar.”

Toeslagenaffaire en een studieschuld
Voor Mandy, die de bachelor Film- en Literatuurwetenschap heeft afgerond aan de Universiteit Leiden, spelen schulden al haar hele leven een grote rol. “Mijn moeder is gedupeerde van de toeslagenaffaire, dus wij hadden eigenlijk nooit geld thuis en altijd schulden. Met schulden ging ik mijn studententijd in, en daar kreeg ik nog meer schulden. Ik dichtte het ene gat met het andere. Gelukkig heb ik wel altijd gewerkt, maar met een minimumloon ga je de eindjes niet aan elkaar knopen. Het doet ook echt wel wat met mij in het dagelijks leven: ik denk vaak aan de schuld die ik opbouw.”

Doordat er altijd schulden waren heeft Mandy nooit goed leren omgaan met geld. Ze durft ook geen grote uitgaven te doen. “Ik heb ADHD, dus ik ben sowieso impulsief. Dat is ook wel te zien aan mijn uitgaven, al leer ik dat steeds beter. Maar als ik een nieuwe laptop nodig heb, durf ik die bijvoorbeeld niet te kopen. Straks heb ik het voor iets anders nodig, want ik heb geen back-up. Maar door die ongezonde relatie ga ik dan juist geld uitgeven aan heel veel kleine, domme dingen. Dat consumerism, veel kleine uitgaven doen en daardoor grote dingen niet kunnen betalen, is denk ik wel typerend voor mijn generatie.”

(Artikel gaat door onder foto)

Mandy ging met schulden haar studententijd in, en kreeg als student nog meer schulden. (Foto: Luca)

De druk om haar schulden bij de overheid af te lossen, voelt Mandy overigens niet. “Ik leen het geld van een gezichtsloze instantie en dat is heel anders dan dat je van een persoon geld leent. Nederland is zo’n rijk land, dat ik niet het gevoel heb dat ze mijn geld hard nodig hebben. Ik ben in die zin ook niet heel erg boos op de overheid, al kan ik me voorstellen dat anderen zich wel zo voelen. Ik probeer juist bewust te zijn van de privileges die ik heb.”

Verband stress en studieschuld
POH-GGZ Lianne van Dam, die verschillende huisartsenpraktijken ondersteunt op het gebied van mentale zorg, ziet ongeveer tien studenten per week die last hebben van stressklachten. Meestal spelen factoren als studiedruk en een druk sociaal leven een grote rol. De last van de studieschuld wordt niet vaak besproken in de spreekkamer van Van Dam.

Uit onderzoek van ISO blijkt echter dat er wel degelijk een duidelijk verband is tussen stressklachten en studieschuld. Zo heeft 64 procent van de ondervraagde studenten het idee dat het leenstelsel voor psychische klachten bij studenten zorgt en denkt maar liefst 78 procent van de studenten dat veel studenten regelmatig stress hebben om hun studieschuld. Daarnaast blijkt dat studenten met een studieschuld meer emotionele uitputting ervaren (40 procent), bezorgder zijn om hun financiële situatie (39 procent) en sneller het gevoel hebben dat ze tegen een burn-out aan zitten (19 procent).

“De representatieve steekproef laat zien dat er een duidelijke relatie tussen stress en het leenstelsel is,” vertelt Lisanne de Roos, voorzitter van ISO. “Zeggen dat het leenstelsel verantwoordelijk is voor het negatieve mentale welzijn blijft moeilijk. Maar dat het leenstelsel hieraan bijdraagt is zeker. De mentale klachten zijn sinds de invoering systematisch toegenomen. Wij als ISO vinden dat het hele leenstelsel moet worden afgeschaft. Het werkt simpelweg niet. Bijvoorbeeld met een tegemoetkoming in de maandelijkse huur, zorg je dat een student zelfstandig beter in staat is om rond te komen. Elke student verdient een bepaalde mate van financiële zekerheid, maar door het leenstelsel is dit niet mogelijk.”

Mandy ziet het leenstelsel het liefst ook zo snel mogelijk verdwijnen. “Een basisbeurs schept universele gelijkheid, ongeacht waar je vandaan komt. Er moet geen verschil zijn tussen mensen die rijk of arm zijn geboren. Op dit moment is het meer een privilege dan een recht om te studeren.”

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden.

Leiden Maatschappij Onderwijs Regio JNM 2021