Achter de voordeur van de voorkeurstem: De kiezer

In deze serie gaat journalist Hidde van Slooten in op het fenomeen voorkeurstemmen bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. In dit deel richt hij zich op de vragen: Welke kiezers brengen voorkeurstemmen uit en waarom doen zij dat?

Podcast: Achter de voordeur van de voorkeurstem 3, waarom brengen kiezers een voorkeurstem uit.

Om deze vragen te beantwoorden heb ik met veel kiezers gesproken. Hoewel er wel enkele patronen naar voren kwamen, is het van belang om te beseffen dat een stemkeuze voor iedereen anders is. Welke factoren daarbij van invloed zijn, is globaal te zeggen, maar ze zijn zeker niet voor iedere kiezer gelijk.

In Leiden kiest men doorgaans eerst de partij en daarna pas de persoon. In buurgemeente Zoeterwoude draaien de lokale verkiezingen veel meer om personen. De reden voor dit verschil is de schaalgrootte van de gemeenten. Hannah Kuhn en Denny van der Vlist doen namens de universiteit Leiden en het project Downsize my Democracy onderzoek naar schaalverschillen in politieke processen. Er is ook een verschil in stemkeuze bij landelijke en lokale verkiezingen.

Hannah en Denny spraken ook veel met kiezers en hoewel het geen representatieve steekproef betreft en hun onderzoek nog loopt, kwamen de resultaten overeen met mijn gesprekken met kiezers en uit eerder bestaand wetenschappelijk onderzoek.

De Leidse kiezers die een voorkeurstem uitbrachten zijn voornamelijk hoger opgeleid en meer politiek geïnteresseerd. De reden daarvoor is, is dat een voorkeurstem uitbrengen een extra stap is in de stemkeuze. Het vraagt extra moeite om je te verdiepen in meer verschillende mensen op de lijst. Niet iedereen wil of kan dat.

De belangrijkste reden voor kiezers om een voorkeurstem uit te brengen op een bepaald persoon is het geslacht van de kandidaat. Veel voorkeurstemmen worden uitgebracht op een vrouw. Initiatieven als ‘Stem op een Vrouw’ hebben geleid tot meer bewustwording van de disbalans in de vertegenwoordiging tussen mannen en vrouwen. Door een voorkeurstem hopen kiezers daar verandering in te brengen.

Naast het geslacht is voor kiezers de kwaliteit van een kandidaat een belangrijke reden om een voorkeurstem uit te brengen. Het gaat dan voornamelijk om ervaring van de kandidaat. Een jonge vrouw vertelde mij bijvoorbeeld dat zij expliciet op Lianne Raat van de Partij voor de Dieren had gestemd, omdat ze de afgelopen jaren in de gemeenteraad zich had ingezet en zich  op die manier al ‘bewezen’ had.

Wat ook veel naar voren kwam, was dat de keuze viel op een bepaald persoon omdat deze een bepaald ‘belang’ of groep vertegenwoordigde. Een kiezer van Malcolm Jones vertelde mij dat hij had op hem gestemd had, omdat Jones het belang van mensen van kleur vertegenwoordigt. Ook enkele kiezers van Rosie van Peijpe vertelden dat de keuze op haar was gevallen, omdat zij jong is en daarmee het belang van jongeren beter kan vertegenwoordigen dan iemand anders. Ook sprak ik kiezers, die de buurt en wijk van de kandidaat in hun stemkeuze meenamen. Vaak ook omdat ze de kandidaat persoonlijk kenden, of toegankelijker vonden.

Leiden Politiek Voorkeurstemmen bij gemeenteraadsverkiezingen