Gas minderen: blijft Leiden klimaatbewust?

Maandag begint de Nationale Klimaatweek. En vandaag meldt de NOS dat we vaker duurzame keuzes maken dan in 2020. Maar blijft dat zo, of leunen we alweer achterover nu de overheid een deel van onze energierekening betaalt? “Het helpt wel als je het echt in je portemonnee voelt”, zegt een Leidse onderzoekster.

In de serie “Gas minderen” gaat Sleutelstad in op manieren om je energierekening omlaag te krijgen. We schreven over de thermostaat op 19 en over radiatorfolie, de douchetimer, voorzetramen en kierenjacht als snelle en goedkope ingrepen die honderden euro’s per jaar kunnen schelen. En er viel te lezen hoe bakkers gas besparen door ‘slimmer’ te bakken of een elektrische oven te nemen.

Maar lukt het echt om massaal ons gedrag te veranderen? Die vraag is actueel nu maandag de Nationale Klimaatweek begint. Volgens de Leidse onderzoekster Alien van der Vliet helpt de huidige energiecrisis ons zeker wakker te schudden. Maar dreigen we bij een zachte winter en meevallende energieprijzen niet weer in slaap te vallen?

NOS: trendbreuk
Voor wie zich zorgen maakt over het klimaat, kwam de NOS vandaag met hoopgevend nieuws. Uit nieuw onderzoek blijkt dat Nederlanders in 2022 duidelijk vaker duurzame keuzes maken dan twee jaar geleden. We steken niet alleen geld in woningisolatie en zonnepanelen, ook in ons dagelijkse gedrag maken we duurzamere keuzes.

Vergeleken met 2020 eten we minder vlees, douchen we 8 procent korter, stappen we minder in het vliegtuig en zetten we de thermostaat echt lager. De onderzoekers spreken van een duidelijke trendbreuk. Eerder zeiden mensen zich wel zorgen te maken over het klimaat, maar pas nu maken Nederlanders ook echt duurzamere keuzes.

De hoge energieprijzen hebben zeker aan deze verandering bijgedragen, maar vooral bij jongeren spelen ook klimaatzorgen een rol. Volgens de onderzoekers is dat ook waarschijnlijk de reden waarom we minder vlees zijn gaan eten. Voor het eerst telt Nederland nu meer flexitariërs dan mensen die elke dag vlees willen.

Praxis: terugval
Maar zet die neiging tot duurzamer gedrag wel door? Daar ga je aan twijfelen als je het laatste onderzoek ziet van Praxis naar het online zoekgedrag van consumenten. Ze kijken al enkele jaren op weekbasis naar de interesse in alternatieven voor gasverwarming – zoals pelletkachels, elektrische kachels, infraroodpanelen en radiatorventilatoren.

Volgens de bouwmarktketen bereikte de interesse in deze alternatieven op 27 september een historisch hoogtepunt. Die piek viel precies samen met de sabotage van de gasleidingen Nordstream 1 en 2 van Rusland naar Europa, toen ook de gasprijs naar recordhoogte ging. Dus: ja, mensen trekken zich zeker iets aan van de energiecrisis.

Maar direct na die paniekweek daalde de interesse in pelletkachels, elektrische kachels en andere gasalternatieven weer met 70 procent. Er waren nu net zo veel mensen hiernaar op zoek als in oktober 2018 of 2019. Die terugval is volgens de marktonderzoekers van Praxis goed te verklaren: op 4 oktober voerde het kabinet het tariefplafond voor gas en elektra in. Blijkbaar nam dat voor veel Nederlanders het urgentiegevoel weer weg.

Crisis kan helpen
Volgens de Leidse onderzoekster Alien van der Vliet is het niet zo gek dat mensen zo sterk op veranderende prijzen reageren. Ze werkt bij het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag van de universiteit en stelt vast dat een crisis zekert kan helpen om gedrag te veranderen.

“Helaas is het moeilijk om mensen vanuit klimaatoverwegingen duurzamer te laten kiezen”, zei Van der Vliet in augustus in reactie op de Europese afspraken om het gasverbruik snel met 15 procent te verlagen. Want uit onderzoek blijkt dat zulke algemene motieven maar beperkte invloed op ons gedrag hebben. We reageren sterker op praktische omstandigheden.

We doen dingen eerder omdat ze makkelijk, leuk of ‘sociaal’ zijn, óf omdat er een acute aanleiding voor is. Dat laatste is volgens haar vanuit de evolutie gezien logisch. “Je wilt nú eten hebben, en zoekt nú onderdak. Daardoor kunnen we snel en flexibel op veranderde omstandigheden inspelen”, aldus Van der Vliet.

Sociale druk
Maar die flexibiliteit kan dus ook tot een terugval leiden, als we een zachte winter krijgen en de energieprijs toch al beteugeld wordt door het tariefplafond. Dan kan blijken dat duurzaam gedrag nog geen vaste gewoonte is geworden. Daarom is een andere tip van de Leidse onderzoekster ook belangrijk. Naast een urgent crisisgevoel blijkt ook sociale druk bij te dragen aan gedragsverandering. “Mensen volgen elkaar van nature. Dus als je weet dat zeventig procent van je buren overstapt op groene energie, ben je sneller geneigd om daarin mee te gaan.”

Een mooi actueel voorbeeld is de succesvolle Amsterdamse campagne 15%gasterug in de regio Amsterdam, die afgelopen week een internationale prijs won. Dit netwerk stimuleert onder meer de middenstanders om de komende maanden bij koud weer de winkeldeuren gesloten te houden. Eerst aarzelden veel winkeliers, omdat klanten misschien wel naar de concurrent zouden gaan. Maar inmiddels doen bijna alle winkelstraten mee en hangt overal een groen welkomstbordje op gesloten deuren. Nog even en je bent een loser als je deur in de winter open staat.

Zo massaal is de Leidse animo nog niet. Na lang zoeken vonden we in de Donkersteeg drie winkels met het beleid ‘Deur dicht, winkel open’. Maar de meeste winkels zijn nog niet zo ver. Misschien ligt het aan het mooie nazomerweer. De proef op de som is als het straks koud wordt. Stel dan gerust lastige vragen als je aan het winkelen of uitgaan bent. Ook sociale druk van klanten kan helpen.

Dit is de negende aflevering van een reeks berichten over “Gas minderen” van Sleutelstad. Deze serie is mede mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds

 

Duurzaamheid Leiden Nieuws Gas minderen