De bekendste Leidenaar na Rembrandt: wie was Marinus van der Lubbe?

Op 27 februari 1933 wordt de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw in Berlijn, in brand gestoken. De Leidse Marinus van der Lubbe wordt als dader opgepakt, schuldig bevonden en onthoofd. Dat is nu bijna 90 jaar geleden. Aanleiding om stadshistoricus Cor Smit te vragen naar het leven van Van der Lubbe, vanuit het Van der Lubbehof in Leiden.

Volgens Smit was Van der Lubbe een heel gewone Leidse jongen die op latere leeftijd steeds meer bekend stond als activist. “Hij kon niet tegen onrecht en kwam daar tegen in verzet. Hij woonde niet alleen elke betoging en staking bij, hij liep zelfs altijd voorop”. Smit heeft met veel oude Leidenaren gesproken die Van der Lubbe hebben gekend. Hij was een erg bekend figuur, iedereen was met hem begaan. “Hij was dan wel een oproerkraaier, maar had het hart op de goede plek” vertelt de historicus.

Oproep
Van der Lubbe was een sportief figuur die regelmatig trektochten maakte, vertelt Smit. Op die manier kwam hij ook in Duitsland terecht, waar hij met eigen ogen wilde zien wat er allemaal gebeurde. In Berlijn was hij enorm onder de indruk van hoe de nazi’s langzamerhand steeds meer macht kregen. Vlak voor zijn bezoek had Van der Lubbe een film gezien over een opstand waarbij iemand de aandacht trok door vuren te ontsteken. Van der Lubbe wilde ook een dergelijke oproep doen. “Hij wilde de Duitse arbeidersklasse een voorbeeld geven en hoopte hen in beweging te brengen om zich te verzetten tegen de geleidelijke machtsovername van de nazi’s”, vertelt Smit. Op 27 februari 1933 ging het Rijksdaggebouw in vlammen op.

Kwaadsprekerij
Wat er vervolgens gebeurde, was niet wat Van der Lubbe had gewild. “Alle partijen probeerden hem min of meer voor hun karretje te spannen en hem beweegredenen in de schoenen te schuiven. Volgens de nazi’ was hij een agent van de Communistische Internationale, terwijl hij de banden met de communistische partij al lang had verbroken. Volgens de communisten was hij juist een fascistische agent en in dienst van de nazi’s”, vertelt Smit. Volgens hem is Van der Lubbe in een maalstroom terechtgekomen en vermalen door de politiek: “Zijn poging om verzet te mobiliseren is door de nazi’s gebruikt om iedereen alleen maar verder te muilkorven.” Ondanks dat er altijd twijfels hebben bestaan of Van der Lubbe de brand wel heeft aangesticht, is Smit daar wel van overtuigd: “Hij heeft een reden, we kunnen zijn gedachtegang volgen. De rest is kwaadsprekerij.”

Onderzoek stoffelijk overschot
Het verhaal van Van der Lubbe is nog steeds actueel, vertelt Smit. Op 27 februari is het precies 90 jaar geleden dat de Rijksdag in vlammen op ging. Ook is Van der Lubbe’s naam momenteel veel in het nieuws, omdat zijn stoffelijk overschot onderzocht wordt. Patholoog-anatomen onderzoeken of hij mogelijk vergiftigd is, volgens Smit door Van der Lubbe’s ineengezakte houding tijdens het proces. Daarnaast is de strijd tegen het fascisme en tegen discriminatie nog steeds aan de orde. “Ook vandaag de dag zien we mensen met verwerpelijke ideeën fora zoeken om hun gedachtegoed te verspreiden of naar de macht grijpen. Het is belangrijk daar alert op te blijven.” legt Smit uit. “Bovendien is de strijd die Van der Lubbe voerde, tegen onderdrukking en uitbuiting, vandaag de dag nog steeds belangrijk.”

Nagedachtenis
Op verschillende plekken Leiden wordt je herinnerd aan Van der Lubbe. “Hier, op het Van der Lubbehof, zien we een foto hangen van Marinus met een tondeldoosje”, laat Smit zien. Op de muur ernaast staat een gedicht, ook gericht aan Van der Lubbe. Het hofje is naar hem vernoemd omdat hij vaak te vinden was in deze buurt. “Hier stonden vroeger veel fabrieken. Van der Lubbe heeft in deze buurt veel stakingen gesteund”, legt Smit uit. “Hier achter, aan de Uiterstegracht, staat een pand met een steen ingemetseld waar hij ook vaak kwam. Daar kon hij uren praten en discussiëren met de linkse studenten die daar destijds woonden.”

Herdenkingswandeling
In Leiden wordt Van der Lubbe op zondag 26 februari herdacht tijdens een herdenkingswandeling. “We maken een wandeling langs plekken die iets voor Van der Lubbe heeft betekend. Onderweg staan er op een aantal plekken mensen die vertellen wat de desbetreffende plek met Van der Lubbe te maken had”. De wandeling begint bij de Morspoort, vlakbij de straat waar hij in 1909 werd geboren.

 

Leiden Maatschappij