'Oost west, thuis best' voor Indonesische stoomlocomotieven

Stoomlocomotieven. Gebouwd in Nederland. En vervoerd naar Indonesië. Bijvoorbeeld om in Zuidoost-Azië jarenlang in suikerfabrieken op het eiland Java te rijden. Honderd jaar na dato keren de treinen van het merk Du Croo & Brauns terug naar Nederland. Naar museum Stoomtrein Katwijk Leiden om precies te zijn.

Het was een lang gekoesterde wens om twee stoomlocomotieven van het merk Du Croo & Brauns naar het museum Stoomtrein Katwijk Leiden te halen, want die hadden ze nog niet. Du Croo & Brauns was een machinefabriek in Amsterdam. In de jaren twintig richtte dit bedrijf een speciale vestiging op in Weesp, die zich volledig ging toeleggen op het maken van locomotieven voor op plantages.
De productie was bescheiden. Uiteindelijk heeft het bedrijf ‘slechts’ enkele honderden locomotieven gebouwd. Voor smalspoorbegrippen waren het vrij grote zware locs, voorzien van vier aandrijfassen in plaats van twee om ze geschikt te maken voor het plantagewerk. Allemaal vertrokken ze naar onder meer Nederlands-Indië en Argentinië.

Javaanse suikerfabrieken
Zo ook de nummers 81 en 159, uit respectievelijk 1925 en 1928. Zij deden jarenlang dienst bij Javaanse suikerfabrieken, waar ze lorries met suikerriet van de velden naar de fabriek brachten. De groene uit 1925 werd besteld door een particuliere suikerfabriek in Jakarta. Later is hij doorverkocht aan suikerfabriek Sumberhadjo, waar hij tot het einde toe is gebleven. De loc heeft daar voor het laatst gereden in 2017 en is uiteindelijk vervangen door een dieseltrein. Volgens het museum is hij nog in behoorlijk goede staat en hoeft er niet heel veel aan te gebeuren.

De stoomtrein uit 1928. Foto: Stoomtrein Katwijk Leiden

De gele locomotief uit 1928 is een ander verhaal. Daar zijn nogal wat onderdelen uit verdwenen. Deze is oorspronkelijk gebouwd voor de Handelsvereniging Amsterdam, die in de jaren twintig heel veel suikerfabrieken op Oost-Java had. De eerste fabriek waar hij reed heette Klampok. Die ging in de jaren dertig failliet tijdens de economische crisis. Daarna werd de loc verkocht aan een andere suikerfabriek, waar hij in 2005 buiten gebruik werd gesteld. Hij is destijds zo gebouwd dat er een grote langwerpige ketel op kon. Die constructie maakte het mogelijk om de trein ondanks zijn gewicht toch makkelijk langs wissels en bogen te laten rijden.

Conservator Gerard de Graaf kwam voor zijn werk vaak in Indonesië. Hij kent het land goed en was uiteraard op de hoogte van het bestaan van de locomotieven. Hij wilde ze heel graag toevoegen aan de collectie in Valkenburg.
De eerste gesprekken daarover zijn al 21 jaar geleden gevoerd, toen de beide voertuigen nog gewoon dienst deden. De onderhandelingen kostten veel bloed, zweet en tranen. “Ze staan niet graag zomaar dingen af. Uiteindelijk heb ik hulp gekregen van de Indonesische ambassade in Den Haag.”

Tegenprestatie
Er moet wel een tegenprestatie geleverd worden: het museum in Valkenburg heeft alle expertise over het restaureren en repareren van smalspoortreinen in huis. Die gaan ze delen met de Indonesiërs bij toekomstige restauratieprojecten in dat land.

Op 29 april komen de locomotieven aan in Rotterdam, vanwaar ze op een dieplader naar Valkenburg worden gebracht. Ze hebben dan al een hele lange reis afgelegd over zee. De locomotieven wegen per stuk zo’n zeventien ton. In hun kielzog komen ook vier suikerrietlorries en een railfiets mee naar Valkenburg.

Het gaat nog wel even duren voordat de bezoekers er ook werkelijk een rondje in kunnen rijden. Wel zullen ze over een tijdje te zien zijn in het binnenmuseum, waar het verhaal van de plantages en het smalspoor verteld gaat worden in een kleine tentoonstelling.

Cultuur Leiden Maatschappij Regio