´De stad Leiden ontstond rond 1200 als productiestad van baksteen´

De graaf van Holland heeft Leiden rond 1200 in korte tijd uit de grond gestampt als productiestad voor baksteen. Dat lijkt de belangrijkste conclusie uit het onderzoek dat begon toen Leiden in 2015 archeologische opgravingen verrichtte bij de plaatsing van de ondergrondse containers. “De graaf van Holland kon met de productie en export van baksteen snel rijk worden”, aldus Edwin Orsel, bouwhistoricus bij Erfgoed Leiden.

Vrijdagmiddag vond bij Erfgoed Leiden een symposium plaats om de archeologische vondsten van het onderzoek te bespreken en van context te voorzien. “We hebben de laatste twintig jaar uit zowel de ondergrond als uit de bewaard gebleven gebouwen veel nieuwe informatie verkregen”, licht Orsel toe. “Ook hebben we meer informatie gekregen dan we van tevoren hadden ingeschat door resultaten van het project ondergrondse containers te koppelen aan archiefonderzoek en bouwhistorisch onderzoek.”

Bouwhistoricus Edwin Orsel en historicus Dick de Boer over archeologisch project ondergrondse afvalcontainers en ontstaan stad Leiden

De graaf was hier in Leiden rond 1200 aan de macht. Hij introduceerde in de regio waarschijnlijk de baksteen en bouwde het Gravesteen in Leiden, het oudste gebouw van baksteen in Holland. De graaf bouwde Leiden vervolgens in korte tijd uit als productiecentrum van baksteen. Orsel: “Je had rivierklei van de Rijn buiten de stad als grondstof, je had veen buiten de stad als brandstof, en de Rijn als transportroute. De graaf exporteerde die baksteen ook en verdiende daar veel geld mee.”

Stadsontwikkeling
Uit het archeologisch onderzoek bij het plaatsen van de ondergrondse afvalcontainers blijkt dat rond 1200 de Breestaat over de hele lengte in korte tijd werd opgehoogd. “De Breestraat bestond daarvoor eigenlijk niet”, vertelt emeritus hoogleraar middeleeuwse geschiedenis Dick de Boer: “Het was een smalle straat. Ineens werd dat een representatieve en belangrijke verkeersader. Ook werd toen de eerste parkeerzone voor karren gecreëerd, later werd dat de Varkensmarkt.”

Voordat de graaf de aanzet gaf tot een heuse bouwexplosie was Leiden vermoedelijk niet meer dan een klein dorpje: “De graaf heeft in korte tijd in de periode 1200-1225 een lombardenhuis gebouwd waar zijn geldschieters zaten, een gasthuis, tegenwoordig de Waalse kerk, een wanthuis of lakenhal, een wolhuis en een vleeshuis, alle functies die toen nodig waren om een stad te vormen”, legt Orsel uit.

Verlanglijstje
Toch blijven een aantal zaken ook nog onduidelijk. “Er zijn nog diverse plekken waar we willen graven. Daar waar het alleroudste deel van Leiden rond het jaar 1000 zich mogelijk bevindt bijvoorbeeld. Daar staan nu helaas vaak huizen”, verzucht De Boer. Hij heeft het dan over het gebied rondom het huidige stadhuis en langs de Breestraat. “Maar achter het Middeleeuwse stadshuis heeft het oude wanthuis gestaan. Daar werd vroeger het laken verhandeld. We hebben daar nog nooit wat van gevonden. Er ligt nu een plein, dus je hoeft daar geen huizen te slopen om te graven.”

“En in de jaren zeventig is voor de aanleg van een riool een groot gat gegraven voor het Stadshuis: het gat in de Breestraat. Dat heeft veel historische kennis opgeleverd. Als we op twee andere plekken waar de Breestraat wat lager is, ook zo´n gat graven, kunnen we de vorming van de zogenaamde terp in de Breestraat opsporen. Mogelijk dat we dan ook oudere bewoning tegenkomen van voor de tijd dat de graaf van Holland de stad Leiden creëerde net als voor het Stadhuis”, aldus de historicus.

Cultuur Leiden Maatschappij