Deel dit bericht!  

Lakenhal trapt viering jubileumjaar af met Rembrandts vier zintuigen

Een tentoonstelling van 150 dagen van vier van de vijf zintuigen van Rembrandt vormt de kick-off van de viering van het 150-jarig bestaan van Museum de Lakenhal. Het Leidse museum opende op 1 mei 1874 de deuren en viert dat jubileum komende jaar uitbundig.

De schilderijtjes maakte de schilder in Leiden toen hij rond de 18 jaar oud was. Het het is vroegst bekende werk van de Leidse kunstschilder. De presentatie bestaat uit drie werken van The Leiden Collection van de Frans-Amerikaanse verzamelaar Thomas S. Kaplan, aangevuld met De brillenverkoper (het Zicht) uit de eigen collectie van de Lakenhal. Op de drie schilderijen van Kaplan beeldt Rembrandt De operatie (het Gevoel), De drie zangers (het Gehoor) en De flauwgevallen patiënt (de Reuk) uit. Het vijfde zintuig, de Smaak, ontbreekt. Dit werk is tot nu toe spoorloos.

Clair-obscur
Met de zintuigenreeks laat Rembrandt zien dat hij van meet af aan een eigenwijze en experimentele kunstenaar is. Met name sinds de 16e eeuw verbeeldde men de zintuigen doorgaans als personificaties van elegante vrouwen met vaste attributen. Maar zo doet Rembrandt het niet. Hij kiest voor alledaagse en voor iedereen herkenbare scènes. Niet in alle opzichten zijn deze vroege werken geslaagd. Maar evengoed vertonen zij al in aanzet juist die kwaliteiten die Rembrandt later tot een vernieuwende en gevierde schilder zouden maken: zijn toepassing van clair-obscur, zijn losse verftoets en zijn unieke oog voor de interactie tussen gewone mensen met karakteristieke uitdrukkingen.

Lievens
Hoe snel Rembrandt zich ontwikkelt, is bijvoorbeeld te zien in Musicerend gezelschap, dat hij in 1626, zo’n twee jaar na de Zintuigen, schildert. Wat opvalt in het stuk Rustende reizigers, zo’n vijf jaar later gemaakt door een anonieme schilder uit Rembrandts Leidse omgeving, is het geslaagde spel met licht en donker. Dat Leiden in deze jaren een vruchtbaar artistiek klimaat kent, komt naar voren in de creatieve uitwisseling met Jan Lievens, wiens Lezende oude vrouw met fijnzinnig weergegeven hoofddoek onmiskenbaar een inspiratiebron vormde voor Rembrandt. Het gezicht van de jonge Jan Lievens komt zelfs voor in Rembrandts De drie zangers en opnieuw in zijn Musicerend gezelschap.

In de Leidse kunsthistorie nemen Rembrandts Zintuigen een belangrijke plaats in. Het jubilerende museum maakt de lokale ontwikkelingen en culturele verbanden duidelijk zichtbaar die het roemruchte verleden van de stad hebben gekenmerkt. In het hart van de vaste collectiepresentatie hangen de vier Zintuigen te midden van andere werken van de jonge Rembrandt en schilderijen van vriend en concurrent Jan Lievens en sterleerling Gerrit Dou.

Primeur
Al bij de opening van Museum De Lakenhal in 1874 ervoer de stad het als gemis dat er geen werk te zien was van haar beroemdste ‘zoon’, Rembrandt van Rijn. Een belangrijk moment in de geschiedenis van het museum was dan ook de aankoop van De brillenverkoper in 2012. Dit paneel, onderdeel van Rembrandts Zintuigen, toont de beginnende kunstenaar in de jaren dat hij in Leiden werkte. Zijn atelier moet op een steenworp afstand hebben gelegen van de plek waar nu Museum De Lakenhal staat.

Zintuigen
Twee van Rembrandts Zintuigen, De operatie en De drie zangers werden in 2007 toegevoegd aan The Leiden Collection van Thomas Kaplan. Het derde, De flauwgevallen patiënt, kwam pas in 2015 boven water bij een veiling in New Jersey. Kaplan kocht het in 2016. Sindsdien was de reeks te zien in het Ashmolean Museum in Oxford in 2016 en het Rembrandthuis in Amsterdam in 2016-2017. De hereniging van de Zintuigen, in de stad waar Rembrandt zijn reeks tot stand bracht, betekent dus een primeur, zowel voor Leiden als voor Museum De Lakenhal.

De vier zintuigen van Rembrandt kwamen in 2016 voor het eerst samen in Het Rembrandt Huis in Amsterdam. (Foto: Chris de Waard)

Tanja Elstgeest, directeur van Museum De Lakenhal, noemt de presentatie een uitgelezen manier om de viering van ons 150-jarig bestaan in te luiden. “Rembrandt is de meest invloedrijke kunstenaar die Leiden heeft voortgebracht. In de eerste helft van 2024 hopen we bezoekers uit binnen- en buitenland te laten kennismaken met de allereerste werken van zijn hand en het talent dat hij al zo’n op jonge leeftijd liet zien. Als geen ander observeert hij de mensen om zich heen, op straat en in de stad. Vanaf het eerste begin is hij een pionier, die met zijn eigenzinnigheid model staat voor de rol die kunstenaars ook vandaag de dag nog in de samenleving vervullen.”

Jubileumjaar
De presentatie ‘Rembrandts vier Zintuigen — zijn eerste schilderijen’ vormt de aftrap van een feestelijk jubileumjaar bij Museum De Lakenhal. In dat kader is van 2 maart tot en met 21 juli ook de tentoonstelling ‘Thread Roots’ van Kimsooja te zien. Dat wordt de eerste solotentoonstelling van deze internationaal bekende kunstenaar in Nederland. Kimsooja is in Leiden bekend vanwege haar kunstwerk To Breathe’ voor de deur van de Lakenhal. Het gaat daarbij om de lichtgevende bogen boven het water van de Oude Vest.

In het najaar viert het museum met de stad 450 jaar vrijheid met een tentoonstelling die de lange optochtengeschiedenis van Leiden belicht.