Leiden400 kiest voor inclusieve herdenking oversteek Mayflower

Volgend jaar is het 400 geleden dat het schip de Mayflower van Plymouth in Groot-Brittanië voer naar Cape Cod in Amerika. Aan boord een groep Engelsen die twaalf jaar in Leiden had gewoond, op de vlucht voor de religieuze onderdrukking in het Engeland van koning Jacobus I. De groep die bekend werd als de ‘Pilgrims’ was vastbesloten een kolonie te stichten waar ze hun eigen religie in alle vrijheid zouden kunnen belijden.

De herdenking van die fameuze oversteek die zulke verstrekkende gevolgen zou hebben voor zowel de nieuwbakken kolonisten als de bewoners van het gebied waar de kolonisten aan land kwamen als uiteindelijk heel Noord-Amerika, vindt volgend jaar ook in Leiden plaats. Volgens Michael Roumen, directeur van de alliantie Leiden400 dat de universiteit, musea en culturele instellingen samenbrengt voor deze herdenking, moet het geheel recht doen aan alle betrokkenen. Zowel het Amerikaans en Engelse perspectief als ook het Leidse verhaal – dat grotendeels onbekend is – en de geschiedenis van de Native Americans zoals de Wampanoag-stam die daar al woonden.

Een klein onderdeel van dat grote verhaal is de oorsprong van de viering van Thanksgiving Day. Dat de geschiedenis is ingegaan als een broederlijk samengaan van de kolonisten en de oorspronkelijke bewoners die gezamenlijk een maaltijd nuttigden uit dank voor bewezen diensten. Er zijn aanwijzingen dat de kolonisten activiteiten rondom het Leidse 3 oktoberfeest zoals ze dat hadden leren kennen gebruikten bij hun eerste oogstfeest in 1621, dat later diende als inspiratiebron voor het jaarlijkse Thanksgiving-feestdag.

Michael Roumen vermoedt dat het verhaal over dat eerste oogstfeest behoorlijk geromantiseerd is. Steven Peters van de Wampanoag-stam kent de andere kant van het verhaal. Die eerste maaltijd was meer een toevallige ontmoeting, in die eerste jaren was zeker sprake van wederzijdse (militaire) steun, vertelt hij.

Jeremey Bangs van het Pilgrims Museum zegt dat de pelgrims twee bronnen hadden voor hun eerste ‘Thanksgiving’-viering in 1621. “Ze keken naar het oogstfeest zoals dat in de Bijbel beschreven staat en de viering van het Leidse 3 oktoberfeest zoals zij dat zelf hadden meegemaakt toen ze hier in de stad woonden. Met militaire oefeningen, spelletjes voor kinderen, een kerkdienst en een gezamenlijke maaltijd.”

Een reportage van Gerry van Bakel, in gesprek met achtereenvolgens Michael Roumen, Jeremy Bangs en Steven Peters.

De groep pelgrims bestond uit Engelse vluchtelingen die in Engeland in opstand kwamen tegen de Anglicaanse kerk. Deze Puriteinen wilden hun kerk zuiveren van alle Rooms-Katholieke gebruiken, een deel wilden helemaal afsplitsen. Deze Seperatisten zochten hun heil in Holland, eerst Amsterdam en daarna Leiden, in de hoop dat ze hier hun religieuze levensstijl ongehinderd konden handhaven. Nadat de wapenstilstand met Spanje (het Twaalfjarig Bestand) in de Tachtigjarige oorlog ten einde liep, voelden deze Seperatisten zich steeds minder veilig in Leiden. Ook waren ze bang dat hun kinderen te Leids en te werelds zouden worden. Een deel van de groep besloot een nieuw land te gaan zoeken waar ze zich vrijelijk zouden kunnen vestigen. Vanuit Leiden vertrokken ze naar Engeland om van daaruit door te varen naar zogenaamde Nieuwe Wereld.

Het eigenlijke doel van de opvarenden van de Mayflower was de Britse kolonie Virginia, maar het schip kwam een stuk noordelijker terecht op Cape Cod, een schiereiland ten zuiden Boston, Massachusetts. De overtocht was moeilijk, zwaar en lang geweest en velen hadden de overtocht niet overleefd. De Mayflower meerde aan in november 1620 en voedsel was schaars. De lokale bevolking had ook een moeilijke tijd achter de rug. Infectieziektes zoals onder andere de pest hadden flink huisgehouden. Slechts tien procent van de Wampanoag-stam die in het gebied leefden waar de ‘Pilgrims’ aan land kwamen, had deze epidemieën overleefd.

De eerste jaren had de nieuwe kolonie van de Engels/Leidse pelgrims het moeilijk, maar met wederzijdse steun van bijvoorbeeld de Wampanoag-stam overleefde de groep en floreerde de kolonie. Het succes trok nieuwe groepen immigranten uit Europa aan. In Amerika wordt de oversteek van de Mayflower en de kolonie die eruit ontstond gezien als het fundament van de latere Verenigde Staten. Een van de bekendste tradities: Thanksgiving Day op de vierde donderdag van november is ermee verbonden. Maar het verhaal van een gezamenlijke maaltijd tussen kolonisten en oorspronkelijke bewoners is behoorlijk geromantiseerd. Steven Peters van de Wampanoag-stam is betrokken bij de herdenking van de oversteek van de Mayflower, zijn moeder Paula Peters maakt deel uit van de organisatie Plymouth400. Hij vertelt dat het om een gecompliceerde geschiedenis gaat, waarbij het van belang is zoveel mogelijk kanten te bestuderen. Hij zegt dat de verhalen die het meest bekend zijn bij het algemene publiek niet waarheidsgetrouw zijn. Peters kijkt ook naar wat er voor 1620 gebeurde, met de mensen van zijn stam, met de pelgrims in Leiden en Engeland. Hij hoopt dat de herdenkingen in Amerika, Engeland en hier in Leiden mensen aan het denken zal zetten. “Hopelijk gaan mensen vragen stellen bij de bekende verhalen.”

In Leiden staat het pelgrimsmuseum in de Beschuitsteeg, in de schaduw van de Hooglandse kerk. Oprichter Jeremy Bangs heeft in een van de oudste huizen van Leiden een kamer gewijd aan hoe mensen in Leiden leefden ten tijde van de ‘Pilgrims’. Bangs is geïnteresseerd in de boeken die de Seperatisten lazen en die hun denkwijzen hebben beïnvloed en hij heeft zelf ook een aantal boeken geschreven over het leven van de pelgrims.

De 3 oktober-oorsprong van de Thanksgiving-traditie klinkt misschien iets te vergezocht, Michael Roumen zegt dat er  wetenschappelijk bewijs is voor andere gebruiken die de Seperatisten meenamen naar hun nieuwe kolonie, zoals het burgerlijk huwelijk. “Dat wordt gezien als een grondlegger voor de scheiding van kerk en staat in de Verenigde Staten.”

In 2020 zal Leiden400 op diverse plaatsen en momenten aandacht vragen voor deze gedeelde geschiedenis. Een geschiedenis van vier naties en duizend stemmen. Met tentoonstellingen in bijvoorbeeld Museum Volkenkunde, De Lakenhal en de Hortus botanicus. Met een meerdaagse conferentie in augustus – mede georganiseerd door de Universiteit Leiden en een uitgebreid cultureel programma. Aan de website van Leiden400 wordt nog gewerkt. Roumen: “We willen iedereen alvast attent maken op wat er volgend jaar allemaal staat te gebeuren, details volgen nog.”

Leiden Maatschappij pilgrimjaar