'Het is eeuwig zonde', Pilgrimjaar valt gedeeltelijk in het water

Het is vierhonderd jaar geleden dat een groep Engelse calvinistische vluchtelingen, bekend als de Pilgrim Fathers of kortweg Pilgrims, vanuit Leiden naar Noord-Amerika vertrok. Daar stichtten zij de Plymouth Colony. De stichting Leiden400 heeft zich ruim vier jaar voorbereid om bij dat jubileum stil te staan en het onderbelichte Leidse hoofdstuk van het verhaal in de spotlights te zetten, maar het coronavirus gooide roet in het eten. Toch is het ‘Pilgrimjaar’ niet helemaal verloren gegaan, vinden Martijn Bulthuis, directeur van Leiden Marketing en Michaël Roumen, directeur van Leiden400.

“Het is eeuwig zonde dat het Pilgrimjaar niet helemaal door kan gaan zoals we voor ogen hadden”, laat Bulthuis zich ontvallen. “We kunnen er nu niet de aandacht aan besteden op de schaal zoals we hadden gewild. Natuurlijk is het de bedoeling geweest om op de langere termijn meer Amerikanen naar Leiden te trekken en ik ben ervan overtuigd dat dit nog gaat lukken. Maar dat neemt niet weg dat we nu het momentum missen dat zo’n jubileumjaar juist met zich meebrengt. Dat is jammer.”

In de afgelopen jaren zetten Leiden Marketing, Museum De Lakenhal, Erfgoed Leiden en Omstreken en de Pieterskerk zich samen onder de naam ‘Leiden400’ in om de Leidse geschiedenis in het verhaal van de Pilgrims meer onder de aandacht te brengen van Britten en Amerikanen. Het verhaal van de Pilgrims die naar de Verenigde Staten vluchtten is welbekend onder de Amerikaanse bevolking. Weinig mensen weten echter dat een aanzienlijk deel van die religieuze vluchtelingen eerst naar Leiden vluchtte en daar twaalf jaar woonde, alvorens zij met het schip Speedwell vanuit Delfshaven naar Engeland voeren om daar gezamenlijk met gelijkgezinden op het schip de Mayflower naar ‘de Nieuwe Wereld’ af te reizen.

Maar er is ook een keerzijde, benadrukt Roumen meermaals. “Voor het eerst in de geschiedenis staan we in deze herdenking expliciet stil bij de vernietigende consequenties die de reis heeft gehad voor de oorspronkelijke bewoners van Amerika.” Het gaat bijvoorbeeld over met de Wampanoag Nation, waarvan met vertegenwoordigers vanaf 2016 nieuwe relaties zijn opgebouwd . “We noemen de herdenking in 2020 niet voor niets een four-nation commemoration.” De kolonie die daar door de Pilgrims werd gesticht was een belangrijke grondlegger voor wat nu het Amerikaanse volk is. Zo’n 25 miljoen inwoners van de VS stammen af van de Pilgrims, onder wie de twee voorgaande presidenten van het land, Barack Obama en George W. Bush.

Gemis
Alhoewel dat doel ook bereikt wordt zonder grootste herdenking, mist de stad door het coronavirus dit jaar wel de nodige Amerikaanse en Engelse toeristen die voor activiteiten als de officiële opening van het jaar in Museum De Lakenhal en de Landelijke DNA-Dag in de Hooglandse Kerk naar Leiden wilden komen. Om hoeveel gemiste toeristen dat precies gaat, kan Bulthuis niet zeggen: “We hadden namelijk geen kwantitatieve doelstelling wat betreft buitenlandse bezoeken tijdens dit feestjaar.”

Dat de herdenking veel Amerikanen interesseert is inmiddels wel duidelijk. Amerikaanse media hebben belangstelling voor het verhaal en er worden ook pilgrimreizen aangeboden door reisorganisaties. “We mikken niet op het massatoerisme, maar er zijn wel groepen Amerikanen die veel belangstelling hebben voor hun eigen Europese familiegeschiedenis”, liet Michaël Roumen begin dit jaar al weten. Hij is ervan overtuigd dat de interesse in de ‘Leidse roots’ van Amerikanen al dusdanig is aangewakkerd, dat zij op een later moment de Nederlandse stad tóch bezoeken. “Contacten van mij in de VS hebben al gezegd: ‘wanneer de coronacrisis over is, komen wij naar Leiden.'”

‘Boel geld’
Een van de sponsoren van het Pilgrimjaar is de KLM. Samen met de luchtvaartmaatschappij heeft Leiden400 een nieuw platform opgezet waar reisbureaus een ’totaalpakketje Leiden’ kunnen verzamelen. “Er zijn veel – met name religieuze – reisorganisaties die graag ‘pilgrimreizen’ willen verkopen aan Amerikanen die de stad van hun voorouders willen ontdekken. Daarom hebben wij onder meer de verschillende hotels, musea en historische bezienswaardigheden op dit platform gebundeld, zodat reisbureaus gemakkelijker een all inclusive reis kunnen samenstellen. We hebben enorm geïnvesteerd in dat platform, er zit echt een boel geld in. Het is dan ook heel vervelend dat dat platform door de uitbraak van het coronavirus nog niet in gebruik wordt genomen. Bijna alle vliegtuigen staan aan de grond; het is voor ons evengoed giswerk wanneer reizen wel weer mogelijk is.”

Internationale betrekkingen
“Van begin af aan is het onze doelstelling geweest dat het programma ook na 2020 impact moet hebben in de stad”, vertelt Roumen, volgens hem is die blijvende impact al gemaakt. “Een van onze doelen is internationale betrekkingen te versterken met verschillende partijen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Zo is er bijvoorbeeld een verhaal over Pilgrims en Leiden in The New York Times verschenen, daar heeft Leiden een contactpersoon op de redactie aan overgehouden, dat is niet niets. Maar er zijn ook contacten gelegd tussen Universiteit Leiden en de Universiteit van Massachusetts.”

Het officiële startschot van het Pilgrimjaar moest een uitgebreide opening zijn voor zo’n vierhonderd genodigden in het Leidse museum De Lakenhal eind maart, dat ging niet door. Gedwongen door de uitbraak van het virus, moest de opening online gehouden worden. In een vier uur lange stream werd de kijker op een wandeling meegenomen door de historische binnenstad van Leiden. Michaël Roumen ziet zelf vooral voordelen in die oplossing: “We hebben in totaal 48.000 unieke streams gehad, zo veel mensen hadden wij niet kwijt gekund in De Lakenhal.”

De tentoonstelling ‘Pilgrims naar Amerika – en de grenzen van vrijheid’ zou vanaf eind maart in het museum te zien zijn, maar moest door de coronacrisis uitgesteld worden. De expositie over de Engelse religieuze vluchtelingen is vanaf de heropening van het museum aanstaande dinsdag te bewonderen en loopt tot 13 september dit jaar.

Cultuur Economie Leiden pilgrimjaar