Het is het begin van de tweede golf van COVID-19. Ze is autistisch en woont in een beschermde omgeving. Dat is hard nodig, want ze kan soms heel emotioneel uit de hoek komen. Vooral als ze overprikkeld wordt, of als haar omgeving structuurloos lijkt, wil het mis gaan.
Zo ook een paar dagen geleden. Ze is door de politie uit haar beschermde woonomgeving weggehaald en naar een GGZ-instelling gebracht voor crisisinterventie. Na een dag belt ze naar ‘huis’, naar de woonvorm. Maar die wil haar niet terugnemen omdat ze een risico vormt. Dat op zich is al bizar, want de woonvoorziening ís er juist voor mensen als zij. Omdat de GGZ-instelling haar ook geen plaats kan bieden, en daar ook geen aanleiding toe lijkt te zien, staat ze plots op straat; met, vanuit de GGZ-instelling doorgegeven, het adres van de daklozenopvang in Leiden. Ze is 23 jaar, vrouw en dakloos.
Enkele dagen later hebben we contact met haar moeder. Ze is weer terug bij de GGZ. De Binnenvest vond de opvang van een kwetsbare jonge vrouw tussen overwegend mannen te risicovol. Uitzicht op een permanente oplossing is er echter nog niet. In principe vangt de GGZ haar een week op. In die tijd moet er een permanente oplossing zijn gevonden. Ondertussen heeft zich in haar hoofd het idee vastgezet dat ze ‘morgen weer op straat staat’. Angst heerst.
Wat er door je hoofd gaat als je ineens alleen op de wereld staat, kunnen we alleen maar raden. Natuurlijk kunnen we het vragen aan mensen die het hebben doorgemaakt. Dat blijft echter een surrogaat, als je hun verhalen hoort, de stem hoort en vooral de blikken in hun ogen ziet. Angst, schaamte, verdriet, radeloosheid, woede: ze horen er allemaal bij.
In deze serie artikelen en podcasts nemen we een kijkje in de wereld van de dak- en thuislozenzorg. De aandacht gaat vooral uit naar de spanning in het systeem; niet om zondebokken of schuldigen te vinden, maar om stil te staan bij de gevolgen van het denken en doen over dak- en thuisloosheid. Vandaar dat in deze artikelen námen niet worden gebruikt bij citaten, maar wel functieaanduidingen. Belangrijk om te weten, is dat het zoeken naar (botsende) belevingswerelden betekent dat béide een werkelijkheid vertegenwoordigen, maar ook dat ‘werkelijkheid’ niet synoniem is met ‘waar’. In deze serie gaat het niet om de vraag ‘wie gelijk heeft’.
Bankslaper
Dakloosheid komt eigenlijk altijd onverwacht, ook als je het ziet aankomen. Dat geldt voor Dirina, Roel en de anderen die in de podcastserie aan het woord komen. Het geldt voor de mensen die we niet sprekend opvoeren. Dirina wist dat ze schulden maakte. En toch is er dan ineens dat moment dat je hoort dat je na je werkdag je huis niet meer in mag. Het moment dat heel je geschiedenis wordt uitgewist doordat je spullen worden weggehaald. Huisuitzetting als gevolg van huurachterstand. Of het verhaal van Roel, die aan de zelfkant van de samenleving belandt na een traumatisch ervaring op z’n werk. Jaren later uit zich dat in PTSS, met alle gevolgen van dien: sociaal onhandelbaar gedrag.
Het is nogal wat, aankloppen bij de daklozenopvang met de vraag of er die nacht plaats is. Daarvoor moet een hele grote weerstand worden genomen. Dat op zich geeft al aan hoe hoog de nood is bij mensen die aankloppen bij De Binnenvest. Velen proberen eerst via logeren bij vrienden en kennissen een oplossing te vinden; totdat de voorraad vrienden en kennissen is opgebruikt.
Bij toeval stuiten we bijvoorbeeld op Achmed. Een heel complex verhaal dat uitmondt in: een gescheiden vader met een lastig handelbare tienjarige zoon die in Nederland onderdak zoekt. Het tweetal maakt in rap tempo de welwillendheid van vrienden en kennissen op door het (psychiatrisch gediagnosticeerd) gedrag van de zoon. Of het verhaal van Mathieu, buiten- en bankslaper, die pas na aandringen van zijn vriendin zich meldde bij De Binnenvest, en daarmee eigenlijk toen pas erkende dat hij dakloos was. In de podcasts vertellen zij hun, vaak grimmige, verhalen.
Abonneer je op ‘Uitgegleden’ via Apple Podcasts, Spotify, Google Podcasts, Soundcloud of Stitcher en blijf op de hoogte van nieuwe afleveringen.
Advocaten
Het hoort helemaal niet eenvoudig te zijn om je huis kwijt te raken. Ook in Leiden wordt gewerkt met een protocol om dat zoveel mogelijk te voorkomen. En er bestaat zoiets als ‘vroegsignalering’, het idee dat hulpverlening moet ingrijpen vóórdat een situatie uit de hand loopt. Tot slot is er het ondertekende Convenant Voorkomen Huisuitzetting bij Huurschuld. Toch worden, ook jonge, mensen uit huis gezet. En dat terwijl het College voor de Rechten van de Mens in 2018 schrijft: “Huisuitzettingen mogen nooit tot dakloosheid leiden.”
Er doet zich echter iets heel opvallends voor: in alle stukken en in al het beleid wordt gesproken over ‘zelfredzamen’. Die horen niet tot de focus. De vroegsignalering en maatschappelijke opvang richten zich vooral op complexe gevallen. Degene die de pech heeft dakloos te worden als gevolg van ‘slechts schulden en verder niets’ is de klos. Degene die beschikt over een netwerk is de klos (want er wordt vanuit gegaan dat dat netwerk opvang biedt). De ironie is uiteraard dat het níet voldoende steunen van die mensen op den duur leidt tot grotere financiële en sociale gevolgen, met hogere kosten van dien!
Meer ironie is verborgen in het feit dat de maatschappelijke opvang ook meer en meer wordt geconfronteerd met mensen die hun recht opeisen. Zelfredzaam betekent immers ook weten wat wel en wat niet mag, betekent ook advies en hulp zoeken – van advocaten, maar ook van lotgenoten en hun ervaring. Weigering of sanctionering door De Binnenvest kan daardoor heel lastig worden.
Jongeren
De complexiteit (en de belangenstrijd) begint in de maatschappelijke opvang daarmee al direct aan de poort. Wie heeft wel en wie niet ‘recht op opvang’? Voor één, twee of misschien drie nachten is er meestal iets mogelijk. Maar daarna? Dan zit je meteen in het circuit van rechtmatigheidsvragen: is dit niet een verkapte woningzoekende? Is dit niet iemand die malafide bedoelingen heeft (bijvoorbeeld met het aanvragen van een (brief)adres, dat je nodig hebt om een uitkering aan te vragen)? Is dit niet iemand die zichzelf kan redden en net zo goed een hotelkamer kan zoeken?
Het leidt tot een selectiemechanisme waardoor een instelling als De Binnenvest vooral complexere gevallen opvangt. En juist die zijn geholpen met maatwerk, met persoonlijke aanpak, en passen zelden in een generiek model, zoals aangegeven in het artikel van twee weken geleden. Zoals een maatschappelijk werker ons zei: “waarom móet de aanvraag van een briefadres meteen ook leiden tot een hulpverleningstraject?”.
Hier, aan de poort, ligt een van de sleutels. Het is opvallend hoe eensgezind de afzonderlijke mensen zijn: er is regie nodig. Zoals een gemeenteambtenaar zei: “als alleen geld het probleem is, heb je geen regisseur nodig”. Zeker op uitvoerend niveau bestaan daarover ideeën en wordt ook gewerkt aan modellen om zoiets tot stand te brengen; vooral rond jongeren. Want ‘ouderen worden beter behandeld dan jongeren’ waren de woorden van één van de specialistische hulpverleners voor jongeren. Dat terwijl het aandeel jongeren onder daklozen snel groeit.
Zwaardere gevallen
Vanuit onder meer Cardea worden initiatieven ontplooid, in samenwerking met anderen, om te ‘kantelen’ en meer het perspectief van jongeren te kiezen en samen als hulpverleningsteam, vanuit diverse organisaties, op te trekken. Diezelfde tendens valt op meer plaatsen te bespeuren: in de schuldhulpverlening, op beleids(afstemmings)niveau, bij projectleiders.
De hulpverleenster van Cardea verwoordde het misschien het helderst. “We wisten natuurlijk allang dat er koude grenzen bestaan tussen hulpverleningsorganisaties. Maar de verantwoordelijkheid lag bij provincie en rijk; nu bij ons”. Die ervaring leidt tot de vaststelling dat gecoördineerde aanpak nodig is: ‘een centraal loket voor 17- tot 30-jarigen’ en ‘een (informeel) schakelpunt waar we kennis en ervaring kunnen uitwisselen’.
Afgelopen juni stuurde staatssecretaris Blokhuis een Kamerbrief waarin hij Een (t)huis, een toekomst: de aanpak van dak- en thuisloosheid aankondigt. In de komende anderhalf jaar moeten er 10.000 ‘extra woonplekken’ komen, variërend van nieuwbouw tot verbouwde verpleeghuizen en tijdelijke prefabwoningen. Een en ander mag ‘niet ten koste van woningzoekenden op de wachtlijst gaan’. De NOS voegt nog toe: “De gemeenten gaan de nieuwe woonruimte verdelen. Blokhuis verwacht dat die zich in eerste instantie zullen richten op dak- en thuislozen die weinig of geen begeleiding nodig hebben om zelfstandig te wonen. De zwaardere gevallen blijven dan nog wel aangewezen op de maatschappelijke opvang”. Dat betekent nogal wat voor De Binnenvest. Juist de zwaardere gevallen kunnen niet worden afgedaan met een eenvoudig ‘pech hebben in het leven’. Daar speelt veel meer.
Verantwoording
Deze serie artikelen hoort bij een serie podcasts waarin we, meer dan in de artikelen, de daklozen zélf aan het woord laten. In de artikelen willen we het materiaal aanreiken om die geluiden in perspectief te plaatsen. Het project Uitgegleden is tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van het Leids Mediafonds. Niet onvermeld mag blijven, is de rol die Hans de Kinderen had om ons links en rechts te introduceren, en de rol van ambtenaren, hulpverleners en bestuurders die ons openhartig te woord stonden.
Voor dit artikel is onder andere gesproken met een aantal directe hulpverleners en met ambtenaren: Marieke Josten (jongerenhulpverlener bij Cardea), Bernard van der Meij (maatschappelijk werker bij De Binnenvest), Marga van Moorsel (Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren, gemeente Leiden).
Leestip
Voor wie is geïnteresseerd in meer achtergrondinformatie:
Studio Leiden
Middelstegracht 87A
2312 TT Leiden
Studio Leiderdorp
Sisalbaan 13
2352 AZ Leiderdorp
E-mail
redactie@sleutelstad.nl
Telefoon Redactie
071 - 5235907
