Deel dit bericht!  

Omstreden Leids kruispunt: zorgt de chaos voor veiligheid?

Het kruispunt van de Steenschuur met de Hogewoerd en de Breestraat levert dagelijks angstaanjagende momenten op. Toch is de verkeerssituatie niet zo onveilig als de meeste Leidenaren denken. Er zijn sinds 2014 nauwelijks ongelukken gebeurd. Kan een onoverzichtelijk en gevaarlijk ogend kruispunt dan toch veilig zijn? Voor mensen met een handicap in elk geval niet. “Ik denk dat ik ergens midden op de kruising eindig met mijn blindengeleidehond.”

Door Indah Sparreboom, Marijke van Broekhoven, Laurens Stade en Mike van Weert

Als je het hebt over het kruispunt bij Anne en Max dan weten de meeste Leidenaren meteen waar je het over hebt. Waar de Hogewoerd, Steenschuur, Korevaarstraat, Gangetje en Breestraat samenkomen overheerst een gevoel van chaos en onveiligheid, omdat de voorrangsregels niet duidelijk zijn. Toch gebeuren op het kruispunt bijna geen ongelukken. Hoe komt dat?

Op dit kruispunt is gebruik gemaakt van het shared space-concept, bedacht door verkeersdeskundige Hans Monderman. Het Kenniscentrum Shared Space omschrijft dat concept als volgt: “Verkeerssituaties reguleren op basis van de eigen verantwoordelijkheid van mensen, in plaats van regels en verkeersborden.”

Fijne verblijfsplek
Het shared space-concept is inmiddels op meerdere plaatsen in Nederland terug te vinden, zoals achter het Centraal Station in Amsterdam, op het Domplein in Utrecht en de A-straat in Groningen. Het meldpunt voor onveilige verkeerssituaties van Omrop Fryslân constateerde in 2019 dat de vier meest gemelde verkeerspunten die een onveilig gevoel gaven, allemaal shared space-punten waren.

Hoewel het kruispunt in Leiden niet op de kaart van het kenniscentrum is terug te vinden, werkt het daar wel volgens dit principe. “Vroeger was dit wel een echt verkeerspunt”, vertelt Marius van Putten, werkzaam als verkeersdeskundige bij de Gemeente Leiden. “Alleen toen lapte iedereen de verkeersregels aan zijn laars. Nu dit punt opnieuw is ingericht zien we dat mensen worstelen met hoe ze zich moeten gedragen, maar tegelijkertijd zien we ook dat het een fijne verblijfsplek is geworden.”

Het is onduidelijk wie er voorrang heeft op het kruispunt

Een onveilig gevoel
Het leidt uiteindelijk tot de vraag of dit kruispunt wel écht zo veilig is. Meerdere omwonenden en medewerkers van omliggende bedrijven maken regelmatig gevaarlijke situaties mee en uiten daarover hun zorgen. Zo ook Robin van Polanen van lunchroom Anne & Max. “Zoals veel Leidenaren het zouden omschrijven: het is een van de gevaarlijkste kruispunten van Leiden”, zegt Van Polanen. “Het gaat voor mijn gevoel heel vaak fout. Fietsers kijken niet en worden door bussen omver gereden. Er is zelfs eens een tafel van ons terras door een marktvrachtwagen meegesleurd”, aldus Van Polanen.

Lisa Frederiks van Coffee Company sluit zich aan bij Van Polanen. “Vaak worden voetgangers aangereden door fietsers en fietsers weer door bussen of auto’s. Gelukkig valt de schade meestal mee, er komt bijna nooit een ambulance aan te pas. Wat je nog vaker ziet zijn de bijna-ongelukken: ik hoor heel vaak getoeter en geschreeuw”, aldus Frederiks.

Desondanks blijkt uit cijfers van het Smart Trafficing Accident Reporting (STAR), een initiatief van de Nationale Politie, het Verbond van Verzekeraars en verkeersdeskundig ICT-bureau VIA, dat het niet zo onveilig is als men denkt. Integendeel, er zijn sinds 2014 slechts vier incidenten gemeld op dat kruispunt, waarbij het om blikschade ging.

Trottoirband
Volgens verkeersexpert Boudewijn Leeuwenburgh komt dat doordat men het op zo’n kruispunt rustiger aan doet en daardoor beter oplet. Toch is dat niet genoeg voor de verkeersveiligheid, vertelt Leeuwenburgh. “Juist omdat het verkeer overal vandaan kan komen heb je geen overzicht. Dat maakt het toch onveilig. Ikzelf zeg altijd: als mensen het gevoel hebben dat het niet veilig is, dan is het ook niet veilig”, aldus Leeuwenburgh.

Leeuwenburgh vindt het vooral belangrijk dat het kruispunt duidelijk ingericht wordt. “Ik ben geen voorstander van overal verkeersborden plaatsen. Je moet het gewoon qua inrichting duidelijk maken, dat is het belangrijkst. Dat bepaalt de omgevingsfactoren waar mensen zich naar gedragen, en dit is één grote vlakte waar alles mag”, oordeelt Leeuwenburgh. Het aanleggen van een trottoirband zal volgens hem al een groot verschil maken. “Dat geeft mensen het gevoel van ‘oké, nu loop ik op het voetpad’ en voor ouderen en mensen met beperkingen is dat veel beter.”

Bewoners betrokken bij plannen
Henk Veenstra van het Kenniscentrum Shared Space benadrukt dat een shared space-punt aangelegd wordt in samenspraak met omwonenden. “De overheid bepaalt hoe een kruising eruit komt te zien, maar je laat wel aan de mensen zien welke mogelijkheden er zijn”, legt Veenstra uit. “Daar gebruiken we de ‘PODO’-methode voor: Probleem, Oorzaak, Doelstellingen, Oplossingen en ten slotte evaluatie. Ondernemers hebben terrassen aan dit kruispunt en moeten hun geld verdienen, dus die moet je meenemen in dit proces. Dat is een van de belangrijkste uitgangspunten van Shared Space”, aldus Veenstra.

Van Putten geeft aan dat het gevoel van onveiligheid bewust wordt opgezocht. “Er bestaat een contradictie in de filosofie van shared space. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen objectieve en subjectieve veiligheid. Objectieve veiligheid wordt gemeten door het aantal ongelukken, subjectieve veiligheid is het gevoel van de mensen. De gemeente heeft er bewust voor gekozen om deze subjectieve veiligheid op te zoeken. De mensen hebben het gevoel van onveiligheid, maar uiteindelijk levert het objectieve veiligheid op; er gebeuren minder ongelukken.”

Het is een ongelooflijke, onoverzichtelijke brij van fietsers, auto’s, bussen en voetgangers

Toch hoort Van Putten ook het negatieve geluid vanuit de Leidenaren. “Nu zes jaar na de herinrichting kan het zijn dat het voor veel mensen weer nieuw is. We zien dat Leiden in tweeën verdeeld is; de ene helft wil dit punt vermijden, de andere helft is erg blij met deze herinrichting”, aldus Van Putten.

Pijnpunt voor gehandicapten
Voor veel mensen is het dus een lastig kruispunt, maar één groep springt daar bovenuit: gehandicapten. Het Platform Gehandicapten Leiden is dan ook zeker niet te spreken over de inrichting van het kruispunt. “Het is een ongelooflijke, onoverzichtelijke brij van fietsers, auto’s, bussen en voetgangers”, vertelt Rianne Peeters, voorzitter van het Platform Gehandicapten Leiden. “Sommige mensen van onze doelgroep mijden dat kruispunt. Als je visueel gehandicapt bent dan is het een waagstuk van hier tot gunter.”

Dat het een ingewikkeld punt is voor gehandicapten laat Peter Waalboer duidelijk blijken. Waalboer is blind en kan niet anders dan het kruispunt vermijden. “We hebben net een uur zitten puzzelen om mij aan het verstand te peuteren hoe het daar eigenlijk in elkaar zit”, vertelt Waalboer. “Het is niet te doen. Ik zou er dus ook nooit in mijn eentje naartoe gaan, want ik denk dat ik ergens midden op de kruising eindig met mijn blindengeleidehond.”

Er komen dagelijks veel fietsers over het centrale punt.

Geleidelijnen
De zorgen van het Platform Gehandicapten zijn bekend bij de Gemeente Leiden. “Ten eerste vinden we het jammer dat deze zorgen er zijn”, benadrukt Van Putten. “Toch hebben we samen met Platform Gehandicapten en Visio gezeten tijdens het proces om tot een ontwerp te komen. Daarom hebben we ook meerdere geleidelijnen aangelegd aan de randen van het plein.”

Voor Waalboer is dat niet goed genoeg. “Ik kan commando’s geven aan mijn blindengeleidehond van ‘zoek de zebra’, ‘zoek de stoep’, maar die zijn daar allemaal niet dus ik kan mijn hond ook geen commando geven”, vervolgt hij. “Als ik daar dan op loop weet ik niet waar ik eindig. Al zou het hele kruispunt leeg zijn, dan nog zou ik me niet kunnen oriënteren. Dan komt er dus nog bij dat er allemaal andere verkeersdeelnemers zijn. Ik weet niet waar ik veilig ben, het is gewoon niet te doen”, aldus Waalboer.

Voor de toekomst zijn er nog geen plannen om het kruispunt aan te pakken. “Zolang er geen ernstige ongelukken gebeuren is er geen reden om daar heel veel aandacht aan te besteden”, besluit Van
Putten.

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden.
Deze productie is tot stand gekomen met behulp van een financiële bijdrage van het Leids Media fonds