Even narekenen: wordt de jeugd zwaarder, of niet?

We bewegen te weinig en groeien dicht. Dat hoor en lees je overal. En de coronacrisis heeft dat nog eens versterkt. Maar klopt dat allemaal wel, en hoe groot is het probleem dan? Sleutelstad dook in de cijfers. Vandaag cijfers over de Leidse jeugd. Die zijn verrassend én soms raadselachtig.

Overgewicht is een issue en dat valt goed te begrijpen. In 2016 had in Nederland 49 procent van de volwassen bevolking matig tot ernstig overgewicht. Leiden deed het wat beter (41 procent), vooral dankzij de grote studentenpopulatie die nog jong en relatief fit is. Toch telde de stad zo’n 40 duizend te zware inwoners. Al die mensen liepen extra gezondheidsrisico’s.

Lees alle artikelen terug in het ‘Even narekenen’ dossier van Sleutelstad

Maar neemt dit probleem nog steeds toe en werd het door corona groter? Van volwassenen wordt dat later deze zomer duidelijk, dankzij de landelijke Gezondheidsmonitor 2020. Deze week kijken we naar cijfers over de schooljeugd.

Dertig jaar toename
Eerst wat historie: al sinds decennia wordt de jeugd zwaarder. Volgens het Nederlands Centrum voor Jeugdgezondheid (NCJ) had in 1980 zo’n 4 procent van de basisschoolkinderen overgewicht. In 2010 was dat bij jongens 13,3 en bij meisjes 14,9 procent – ruim drie keer zo veel in dertig jaar tijd.

Er zijn flinke verschillen tussen arm en rijk en tussen kaaskoppen en migranten. Bij de kinderen van Marokkaanse afkomst had ruim een kwart overgewicht en bij Turkse kinderen liep dat op tot 33 procent. En dat zag je terug in verschillen tussen wijken.

Zuidwest
Leiden deed het bij de schooljeugd tot nu toe niet beter dan andere steden, blijkt uit de Gezondheidspeiling Jeugd van de GGD uit 2013. In dit onderzoek onder middelbare scholieren bleek 12 procent van de jongeren te zwaar. Dat was één procentpunt hoger dan de 11 procent van de hele GGD-regio Hollands Midden.

Tussen de wijken waren er flinke verschillen: de professoren- en burgemeesterswijk telden 8 procent overgewicht bij de scholieren. In Leiden Noord was dat 12, in het Morskwartier 13 en in Zuidwest zelfs 16 procent.

Ommekeer?
Maar hoe ging het de laatste jaren? Vanaf 2008 organiseerde de GGD een grootschalige jeugdmonitor en werd drie keer aan scholieren gevraagd of ze zichzelf te zwaar vonden. In 2019 was geen uitsplitsing per wijk mogelijk, maar op stadsniveau zijn de cijfers toch boeiend.

En daar is de verrassing: het aantal Leidse scholieren dat zichzelf te zwaar vindt, blijkt te dalen. In 2008 ging het om 25, vijf jaar later 22 procent en in 2019 maakte nog maar 18 procent melding van overgewicht. Tegelijk gingen meer scholieren zichzelf (zeer) gezond voelen: dat percentage steeg van 76 naar 84.

Dat lijkt op een heuse ommekeer. En het ging om solide onderzoek, met steeds duizend tot vijftienhonderd ondervraagde kinderen en subtiel rekenwerk voor een goede afspiegeling van de bevolking.

Minder roken en drinken
Leiden is niet uniek met die ommekeer. In de hele regio gingen minder scholieren zichzelf te zwaar vinden. Oegstgeest en Voorschoten gingen van 20 naar 14 à 15 procent, Zoeterwoude van 30 naar 16. In Leiderdorp was de daling beperkter, van 23 naar 19 procent.

Is het dus gelukt om scholieren tot gezonder gedrag te brengen? Roken en alcohol zijn nu inderdaad taboe en op scholen zijn geen suikerrijke dranken meer te koop. Ook wordt er geprobeerd om scholieren te laten sporten. Maar of dat echt zo veel scheelde? Om de hoek is altijd frisdrank te koop.

Opnieuw kijken we naar cijfers uit de GGD-jeugdmonitor, nu over gezond en ongezond gedrag. Daar zit goed nieuws bij, vooral over roken. In 2008 had nog bijna de helft van de scholieren ooit gerookt, in 2019 nog maar acht procent. Wekelijks roken deed nu 3,2 procent, vijf keer minder dan indertijd.

Regelmatig drinken van alcohol is minder drastisch gedaald, maar de halvering tot 24 procent van de middelbare scholieren is wel vooruitgang. En van de tweedeklassers had in 2019 maar 8 procent recent alcohol gedronken.

Raadsel
Maar niet op alle fronten gingen de scholieren gezonder leven. De groep die regelmatig het ontbijt oversloeg, groeide van 18 naar 22 procent. En dan ligt de snelle snack op de loer. Er was verder geen trend van gezonder eten.

Ook lukte het steeds minder om genoeg te bewegen. In 2008 gold nog voor 51 procent dat ze vijf of meer dagen per week minstens een uur actief waren. In 2019 was dat gezakt naar 42 procent, een flinke achteruitgang.

Minder bewegen, niet gezonder eten en toch minder overgewicht? Het is een raadsel hoe dat mogelijk is. Zou het afzweren van sigaretten en drank zó gunstig zijn dat je met minder beweging toch gewicht verliest? Of zijn de normen van scholieren voor wat ‘te zwaar’ is misschien aan het verschuiven?

Een illusie
We vroegen de GGD nog eens naar echte, harde cijfers over overgewicht bij de jeugd. En vanochtend bleken die er te zijn: van de jeugdgezondheidszorg, die kinderen op vaste momenten op school meet en weegt.

Helaas blijft er dan weinig goed nieuws over. Bij de 12- tot 14-jarigen is al jaren tussen de 17 en 19 procent te zwaar en bij de 10- tot 11-jarigen gemiddeld één puntje minder. Bij die laatste groep was er in 2020 zelfs een opvallende stijging van 18 naar 24 procent. De GGD wil eerst zien of het in 2021 meevalt, maar van daling is dus in elk geval weinig sprake.

Dat steeds minder Leidse scholieren zichzelf te zwaar vinden is prettig voor hun ‘beleving’, maar het blijkt dus een illusie dat de epidemie van overgewicht al op zijn terugtocht zou zijn. Het enige goede nieuws is dat het tussen 2013 en 2019 ook niet erger is geworden.

Corona
En de invloed van corona? Ook daarover heeft de GGD net de eerste gegevens beschikbaar, over middelbare scholieren. Dit zijn weer enquêtes en geen harde metingen. Er komen voorspelbare dingen uit (nóg minder beweging, en nóg meer sociale media), maar ook verrassingen. Zo zijn kinderen niet negatiever over school gaan denken en is de relatie met familie gemiddeld verbeterd.

En hun gewicht? Daar zijn de scholieren opnieuw tevredener over dan voorheen, maar we weten nu dat dat niet veel zegt. En dat er feitelijk nog steeds veel kinderen te zwaar zijn. Daarmee wordt een basis gelegd voor nog meer overgewicht bij volwassenen. Want vanaf achttien jaar neemt het aantal extra kilo’s snel toe, is al uit veel onderzoek gebleken. Binnenkort meer over de gezondheid van volwassen Leidenaren.

Dit is de zevende aflevering van de rubriek ‘Even narekenen’. De research ervoor wordt ondersteund door het Leids Mediafonds.

Luister hier naar het radio-item over dit onderwerp

Leiden Leiderdorp Maatschappij Oegstgeest Voorschoten Zoeterwoude Even Narekenen